Alice Neel: η Αμερικανίδα εικαστικός, μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ που οι καμβάδες της εξυμνούν τους περιθωριοποιημένους στην κοινωνία. Μια “συλλέκτης ψυχών”, που στέφθηκε “ζωγράφος της αυλής του underground”
Ακούστε το podcast στο Spotify κάνοντας κλικ επάνω, ή στο podcasters κάτω
Δείτε το videocast στο YouTube κάνοντας κλικ κάτω
-----------
Οι εκλογές στις αστικές δημοκρατίες δεν αλλάζουν τις κοινωνίες, μόνο φωτισμένοι άνθρωποι και καλλιτέχνες μπορούν να συνταράξουν τον κόσμο μας από τα κάτω. Τα ριζοσπαστικά πορτρέτα, της θαρραλέας ζωγράφου μαζί με τις απεικονίσεις, της αστυνομικής βαρβαρότητας, των διαμαρτυριών και των κοινωνικών αγώνων, τράβηξαν την προσοχή του FBI και συλλαμβάνεται. Από την συντηρητική Πενσιλβανία όπου γεννήθηκε στα 1900, για χάρη του έρωτα και της τέχνης φεύγει στην Κούβα. Επιστρέφει και μετά από ένα ισχυρό νευρικό κλονισμό αιχμαλωτίζει στο έργο της την κοινότητα των beatnik. Μετακομίζει στο αγαπημένο της Χάρλεμ και ζωγραφίζει την αμερικάνικη ζωή της Μεγάλης Ύφεσης, μέσα από προσωπογραφίες με τρυφερή θλίψη και απόλυτη ενσυναίσθηση. Οι ζωντανοί πίνακες της αποτυπώνουν σε καμβάδες και χρώμα το μεταβαλλόμενο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της αμερικανικής ζωής για 60 ολόκληρα χρόνια, πολιτικούς αγώνες, συνδικαλιστές, αριστερούς ηγέτες, μαύρα και Πορτορικανά παιδιά στο Χάρλεμ, έγκυες γυναίκες, εκκεντρικούς χαρακτήρες του Greenwich Village, ακτιβιστές ανθρώπινων δικαιωμάτων και καλλιτέχνες της queer κοινότητας. Με την δουλειά της στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, τον μινιμαλισμό και την ποπ αρτ, κατέλαβε μια λατρευτική θέση ανάμεσα σε μια γενιά νεότερων καλλιτεχνών, καθώς υπήρξε μια δια βίου φεμινίστρια, ανθρωπίστρια, ακτιβίστρια και γενναία καρδιά.
** Αυτήν την εποχή την θαυμάζουμε σε μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «Alice Neel: Hot Οff Τhe Griddle» στο Barbican Center (Κέντρο Μπάρμπικαν) του Λονδίνου. Διοργανώθηκε σε συνεργασία με το Centre Pompidou, του Παρισιού, και παρουσιάζονται περισσότερα από 70 από τα πιο ζωντανά πορτρέτα της, που συνοδεύονται με αρχειακές φωτογραφίες και φιλμ, ζωντανεύοντας αυτό που ονόμασε και η ίδια «ο στροβιλισμός της εποχής». Ανάμεσα στα έργα θαυμάζουμε το μοναδικό ημίγυμνο πορτρέτο του Andy Warhol με τομές από χειρουργικές επεμβάσεις στο σώμα του, ακριβώς μετά από την απόπειρα δολοφονίας του από την Valerie Solanas. Ακόμα την διάσημη γυμνή αυτοπροσωπογραφία της στα 80 της χρόνια σε μια ριγέ καρέκλα φορώντας μόνο τα γυαλιά της, ενώ μας κοιτά κατάματα...
“We don't have a soul. We are a soul. We happen to have a body.” (Δεν έχουμε ψυχή. Είμαστε ψυχή. Τυχαίνει να έχουμε σώμα). Πάντα προσπαθούσα να καταλάβω τα κρυφά νοήματα που κρύβει η φράση του Clive Staples Lewis, (Κλάιβ Στέιπλς Λιούις, 1899 – 1963), του Ιρλανδού συγγραφέα των “Χρονικών της Νάρνια”, ο οποίος υπήρξε στενός φίλος του Τόλκιν και ηγετική φυσιογνωμία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ.
Η ψυχή, η ψυχή που είναι πολύ μεγάλο πράγμα! Ψυχή και ψυχανάλυση! Η ψυχανάλυση που εστιάζει στη μελέτη του ασυνείδητου. Είναι ουσιαστικά ένα σύστημα θεωρίας, θεραπευτικής πρακτικής και έρευνας και από τις πιο γνωστές μορφές ψυχοθεραπείας. Διερευνώντας το ασυνείδητο, δηλαδή διερευνώντας το μέρος του μυαλού το οποίο "γεννάει" πολλές νοητικές διαδικασίες, οι οποίες εκδηλώνονται στο μυαλό μας χωρίς καν να γνωρίζουμε την ύπαρξή τους, όπως συναισθήματα, κρυφές σκέψεις, ιδέες, συμπλέγματα, φοβίες,πόθους και επιθυμίες και έτσι βρίσκουμε τον δρόμο ώστε να έρθουν στην επιφάνεια χωρίς λογοκρισία και φραγμούς.
Ο Αυστριακός νευρολόγος και ψυχίατρος Sigmund Freud / Ζίγκμουντ Φρόιντ (1856-1939) που υπήρξε ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης, περιέγραψε το ασυνείδητο ως τη δεξαμενή των επιθυμιών, των σκέψεων και των αναμνήσεων που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της συνείδησης. Στόχος της ψυχανάλυσης λοιπόν είναι να κατανοήσουμε το ασυνείδητο, διαμέσου του διαλόγου μεταξύ ψυχαναλυόμενου και ψυχαναλυτή, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά, στις σκέψεις και στα συναισθήματα.
Σίγουρα δεν είμαστε το σώμα μας αλλά η ψυχή μας… Ενδοσκόπηση, επίγνωση της ψυχής, της ψυχής και του σώματος κατά συνέπεια λοιπόν. Και φτάνουμε στο σημείο να αναρωτηθούμε. Αποτυπώνεται η ψυχή; Ποια είναι η πραγματικότητα γύρω μας στο κόσμο που ζούμε;
Από τα προϊστορικά χρόνια ο άνθρωπος μέσα σε σπηλιές και βράχους προσπαθούσε να αποτυπώσει την πραγματικότητά του. Σκάλιζε παραστατικά τον εαυτό του, τους γύρω του, τις καθημερινές τους ασχολίες, νιώθοντας επιτακτικά την ανάγκη εικαστικής έκφρασης.
Ο κάθε δημιουργός αισθάνεται και διαισθάνεται το έργο του. Δεν περιγράφει την πραγματικότητα αλλά την αποτυπώνει αισθαντικά, κυριαρχεί στο έργο του και μετά το αφήνει να περιπλανηθεί στον κόσμο. Ένα εκκωφαντικό μήνυμα των αισθήσεων και των συναισθημάτων του ώστε ο θεατής να καταληφθεί, να κατακτηθεί από τη δημιουργία.
Τι είναι όμως αυτό που βλέπει ο δημιουργός λοιπόν; Ποιο είναι το “μοντέλο” του και πως αποτυπώνεται;
Ο εικαστικός δημιουργός προσπαθεί να “ψυχαναλύσει” και να αποτυπώσει στο έργο του την ψυχή του μοντέλου. Ζωή και συναισθήματα μετουσιώνονται σε χρώματα, καμβάδες, σμιλεύει τις πέτρες, τα μέταλλα και τα άψυχα υλικά σε αριστουργηματικής τεχνικής και αποτύπωσης καλλιτεχνήματα. Πρώτιστα στα πορτρέτα.
Το τυπικό ανθρώπινο πρόσωπο έχει 43 διαφορετικούς μυς που μπορούν να ενεργοποιηθούν γύρω από τα μάτια, τη μύτη, το στόμα, το σαγόνι, το πηγούνι και τα φρύδια για να κάνουν χιλιάδες διαφορετικές εκφράσεις.
Και ναι! Οι ανεπαίσθητες, οι έντονες, οι ακόμα και ακούσιες αυτές κινήσεις των μυών προδίδουν και μεταφέρουν τη συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου στους γύρω παρατηρητές. Οι εκφράσεις του προσώπου είναι μια μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας και αποτελούν πρωταρχικό μέσο μεταφοράς κοινωνικών πληροφοριών μεταξύ των ανθρώπων.
Θυμός, περιφρόνηση, αγάπη, αηδία, φόβος, ευτυχία, θλίψη, έκπληξη, ικανοποίηση, επιθυμία, αμφιβολία, θρίαμβος, συγκέντρωση, απογοήτευση, πόνος, διασκέδαση, δέος, έξαρση, ενδιαφέρον. Καθημερινή εξάσκηση λοιπόν για να «κουμπώνουν» τα συναισθήματα με την εξωτερική σου έκφραση αλλά από την άλλη σου δίνεται και μια μεγάλη ευκαιρία ζωής, η δυνατότητα να γίνεσαι καλύτερος στην αναγνώρισή τους σε άλλους ανθρώπους για να βελτιώσεις τις σχέσεις σου.
Οι εκφράσεις δεν διατηρούνται στο πρόσωπο για μεγάλο χρονικό διάστημα όμως η ζωή καθώς περνά γράφεται πάνω του. Κοιτάμε τα μάτια για να προσδιορίσουμε αν κάποιος είναι λυπημένος ή θυμωμένος και στο στόμα για να ελέγξουμε εάν κάποιος είναι ευτυχισμένος ή χαρούμενος.
Τα μάτια λένε πως είναι τα «ανοιχτά παράθυρα της ψυχής» και κοιτάζουμε κάποιον κατάματα για να καταλάβουμε πως αισθάνεται. Το γρήγορο ανοιγόκλεισμα των βλεφάρων μπορεί να σημαίνει δυσφορία, θλίψη ή απελπισία. Το αργό πως το άτομο προσπαθεί να ελέγξει τα μάτια και τα συναισθήματά του, να χειριστεί την υπομονή του με στωικότητα. Τα διεσταλμένα δείχνουν ενδιαφέρον για κάτι, έκπληξη ή κάποια διέγερση. Το έντονο βλέμμα θυμό ή περιέργεια και η αποστροφή μακριά αγανάκτηση, δυσφορία ή απλά απόσπαση της προσοχής.
Και το στόμα; Μεταφέρει κάτι περισσότερο από ένα χαμόγελο. Συχνά χρησιμοποιούμε το στόμα για να καλύψουμε άλλα συναισθήματα που το πρόσωπό μας μεταφέρει - παράδειγμα, ένα αναγκαστικό χαμόγελο που μπορεί να καλύψει μια μικρο-έκφραση των ματιών που δείχνει τα άλλα αληθινά συναισθήματά μας.
Ένα σαγόνι που «πέφτει» δείχνει έκπληξη, το ανοιχτό στόμα φόβο, η ανύψωση της μιας πλευράς των χειλιών περιφρόνηση ή μίσος. Τα τραβηγμένα με ανυψωμένες γωνίες χείλη δείχνουν ευτυχία, ενώ οι κατεβασμένες γωνίες υποδηλώνουν θλίψη και δυστυχία. Δαγκώνουμε τα χείλη και το άγχος κυριαρχεί, ενώ όταν καλύπτουμε το στόμα με τα χέρια μας σε μια αδιάφορη κίνηση μάλλον κρύβουμε κάτι.
Στην τέχνη οι εκφράσεις στα πρόσωπα ενός πορτρέτου είναι εκείνες που θα ταξιδέψουν τον θεατή στον ψυχικό και συναισθηματικό κόσμο του μοντέλου αλλά και στην ψυχή του δημιουργού που με περισσή μαεστρία θα μπορέσει να αποτυπώσει όχι μόνο τη στιγμή αλλά και την «ψυχή» του εικονιζόμενου.
Το ασυνείδητο, συναισθήματα, σκέψεις και εσωτερικά “κίνητρα” που ανακαλύπτουν οι δημιουργοί στα μοντέλα τους.
Οι εικαστικές δημιουργίες καταφέρνουν πάντα να μας διδάσκουν τον τρόπο με τον οποίον γεφυρώνεται το χάσμα μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάνοντας ένα βήμα ουσιαστικότερο τα καλλιτεχνήματα συνδέονται με τον εξωτερικό παρατηρητή παρασύροντάς τον στην έκφραση και το συναίσθημα. Και ναι, ο ζωγράφος πίσω από το καβαλέτο παίρνει την θέση του ψυχαναλυτή και το μοντέλο όπως και ο θεατής, το κοινό δηλαδή, τη θέση του ψυχαναλυόμενου.
Αυτήν την εποχή έχουμε την ευτυχία να “ψυχαναλυθούμε” από μια εκπληκτική ζωγράφο, μια εξαιρετική δημιουργό, μια απίθανη προσωπικότητα. Κάθε πίνακας της, κάθε πορτρέτο της υπέροχης Αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Alice Neel ακτινοβολεί με την αίσθηση της ανθρωπιάς και της αξιοπρέπειας κάθε θέματος.
Η πραγματικά βιωματική έκθεση που φέρει τον τίτλο “Alice Neel: Hot Off The Griddle” είναι η μεγαλύτερη έκθεση μέχρι σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο και τα εκπληκτικά έργα κατέλαβαν τους δύο ορόφους στην Art Gallery του Κέντρου Μπάρμπικαν (Barbican Centre) εδώ στο Λονδίνο.
Η εξαιρετική Barbican Art Gallery παρουσιάζει στις αίθουσές της ό,τι καλύτερο και πρωτοποριακό γεννιέται στη διεθνή εικαστική τέχνη. Φέρνει στο πλατύ κοινό καινοτόμους εικαστικούς του 20ού και του 21ου αιώνα που διαμορφώνουν τις εξελίξεις και διεγείρουν αλλαγές στη σύγχρονη τέχνη.
Οι γκαλερί με τα εκπληκτικά έργα της Neel είναι φωλιασμένες στο κέντρο του μπρουταλιστικής αρχιτεκτονικής κτηρίου, που στέκει υπέροχα στο Σίτι, καθώς αντιστέκεται αισθητικά και με χάρη, απέναντι στους ουρανοξύστες που το τριγυρίζουν.
“Hot Off The Griddle” ο τίτλος της έκθεσης που προήλθε, από μια δική της έκφραση που αναφέρει: “One of the reasons I painted was to catch life as it goes by, right hot off the griddle… the vitality is taken out of real living.” (Ενας από τους λόγους που ζωγράφιζα ήταν για να αρπάξω τη ζωή έτσι όπως περνά μπροστά μου, καυτή σαν να βγήκε κατευθείαν από μια πλάκα μαγειρέματος… η ζωντάνια αφαιρείται από την πραγματική ζωή).
Η ζωή και η δημιουργία της βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην μποέμ ζωή της Νέας Υόρκης. Ζωγράφισε εικονικά σε μια περίοδο κατά την οποία δεν ήταν καθόλου της μόδας να το κάνει. Επέμεινε να δημιουργεί με το ξεχωριστό, εξπρεσιονιστικό ύφος της, παρόλο που αυτό σήμαινε ότι για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής χωρίς οικονομική άνεση, και στερούμενη την καλλιτεχνική αναγνώριση.
Η Alice Neel στέφθηκε η “court painter of the underground” (ζωγράφος της αυλής του underground), καθώς επέλεξε να απεικονίσει άτομα που δεν ήταν συνήθως θέματα στη ζωγραφική – έγκυες γυναίκες, μαύρους διανοούμενους, εργάτες, διαδηλώσεις, παιδιά της γειτονιάς και queer (κουίρ) ζευγάρια – ανταπαντώντας με αυτόν τον τρόπο σε όλες τις δραματικές ιστορίες πολιτικού και κοινωνικού αποκλεισμού.
Τα περισσότερα από 70 έργα της καταπληκτικής έκθεσης συγκεντρώθηκαν από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές και καλύπτουν την 60χρονη καριέρα της. Τα ζωντανά πορτρέτα της παρουσιάζονται με αρχειακό υλικό της εποχής, συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών, επιστολών και φιλμ.
Η έκθεση θέτει το έργο της μέσα στο μεταβαλλόμενο πολιτιστικό της πλαίσιο, ξεκινώντας από το έτος διαμόρφωσης που πέρασε στην Αβάνα το 1925 με τον σύζυγό της, τον Κουβανό καλλιτέχνη Carlos Enríquez, μέχρι το ισπανικό Χάρλεμ, όπου έμεινε κλεισμένη στο σπίτι της για μεγάλο μέρος της δεκαετίας του 1940 και του '50.
Η έκθεση στην Barbican Art Gallery, διοργανώθηκε σε συνεργασία με το Centre Pompidou και αναδεικνύει την σε μεγάλο βαθμό παραγνωρισμένη τον περασμένο αιώνα εικαστική δημιουργό, που από τότε έχει καταξιωθεί για την ειλικρίνεια με την οποία κοίταζε και αποτύπωσε τον κόσμο.
Υπογραμμίζεται επίσης το πολιτικό όραμα και οι θέσεις της δημιουργού για τον κόσμο μας. Μια δημιουργική, ριζοσπαστική, συναρπαστική καλλιτέχνης, υποτιμημένη για μεγάλο μέρος της καριέρας της, που καταφέρνει να βιώσουμε την εξαιρετική δύναμη της δουλειάς της.
Γεννημένη στο Colwyn της Πενσιλβάνια στις ΗΠΑ, στις 28 Ιανουαρίου του 1900, ακριβώς τέσσερις εβδομάδες μετά την αλλαγή της χιλιετίας, η Alice Neel γράφτηκε στο Philadelphia School of Design for Women το 1921 όπου αποφάσισε πως είχε ό,τι χρειαζόταν για να είναι μια καλή καλλιτέχνις παρά τις αντιρρήσεις της μητέρας της: ‘hypersensitivity and the will of the devil’ (υπερευαισθησία και διαβολική θέληση).
Στο φουαγιέ της έκθεσης το πρόσωπό της σε φωτογραφικά νεανικά ενσταντανέ με το μοτό της να μας προδιαθέτει… “The minute I sat in front of a canvas I was happy, because it was a world, and I could do what I liked in it.”(Τη στιγμή που κάθισα μπροστά σε έναν καμβά ήμουν χαρούμενη, γιατί ήταν ένας κόσμος και μπορούσα να κάνω ό,τι μου άρεσε σε αυτόν).
Ανεβαίνουμε στις γκαλερί του πρώτου ορόφου που κυκλικά έχουν θέα στις γκαλερί του ισόγειου. Η μόνη και τελευταία αυτοπροσωπογραφία της Neel που έκανε 5 χρόνια να την ολοκληρώσει, δικαίως ανοίγει αυτήν την εκπληκτική έκθεση. Στα 80 χρόνια της ποζάρει γυμνή φορώντας μόνο τα γυαλιά της, κάθεται σε μια ριγέ καρέκλα, κρατώντας στο ύψος του στήθους της το “μαγικό” πινέλο της, το πάτωμα βαμμένο χρυσό και πράσινο και τα μάτια της, αχ… αυτά τα μάτια της που μας κοιτούν αυθόρμητα με όλη την σπιρτάδα και την σοφία που κουβαλάει στην ψυχή της, προβάλλοντας τη λαμπερή ευφυΐα της.
Η Neel στο “θρόνο’ της, αξίζει να λατρεύεται στην τέχνη, γιατί υπήρξε και είναι μια δια βίου φεμινίστρια, ανθρωπίστρια, ακτιβίστρια, με μεγάλη γενναία καρδιά.
Ξεκινάμε και την βρίσκουμε πρώτα την Αβάνα, όπου η Neel μετακόμισε με τον πρώτο της σύζυγο Carlos Enríques, το 1926 - σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν ήταν ακόμη προορισμένες να ζωγραφίζουν – και πειραματίζεται με μερικά θολά, σχεδόν “λασπώδη” πορτρέτα. Κυνηγά τη φιλοδοξία της, ζωγραφίζοντας περαστικούς, παίρνοντας έμπνευση από το όμορφο φως και τα χρώματα αυτής της εκπληκτικής χώρας.
Η ζωή την χτυπά, η μικρότερη κόρη τους πεθαίνει από διφθερίτιδα και ο Enríques παίρνει την άλλη κόρη τους την Isabetta, για να ζήσει αποκλειστικά με την οικογένειά του.
Το 1931 μετακομίζει στη Νέα Υόρκη μετά από ένα πολύ κακό διαζύγιο με σφοδρές αντιπαραθέσεις και με ένα ισχυρό νευρικό κλονισμό. Σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση καταφέρνει να γίνει η καλλιτέχνις Alice Neel που γνωρίζουμε και μας εντυπωσιάζει. Αποτυπώνει την μποέμ εκκεντρικότητα του κέντρου της Νέας Υόρκης, μετακομίζει στο Greenwich Village, και μπαίνει στον κόσμο των beatnik.
Απεικόνισε σκηνές εκπληκτικής ομορφιάς και οικειότητας, που θεωρούνταν συγκλονιστικές εκείνη την εποχή. Τα έργα περιλαμβάνουν ένα πορτρέτο του φίλου της και συγγραφέα Joe Gould, (1933) που τον απεικονίζει με... πολλαπλά γεννητικά όργανα –ένας πίνακας τόσο σκανδαλώδης που δεν εκτέθηκε δημόσια παρά τέσσερις δεκαετίες μετά τη δημιουργία του– μάλιστα σε ένα ντοκιμαντέρ των τελευταίων χρόνων της που μιλά για τον πίνακα αναφέρει καθώς γελά πως δεν θυμόταν πως και γιατί τον έφτιαξε αλλά εύστοχα παρατήρησε πως τα γεννητικά όργανα της θυμίζουν τους… τρούλους του Κρεμλίνου ανάποδα.
Εδώ απαθανατίζει καθημερινές στιγμές της ζωής με χιουμοριστικό τρόπο, όπως μια χιουμοριστική σκηνή της Neel με τον εραστή της John Rothschild στο μπάνιο, και οι δυο γυμνοί, εκείνη να ουρεί στην τουαλέτα, και εκείνος στο νεροχύτη.
Χλωμά σώματα που μοιάζουν με καρτούν αλλά με συναρπαστικό, πλούσιο εσωτερικό κόσμο.
Αμέσως μετά καθώς η Μεγάλη Ύφεση χτυπά την Αμερική η Neel έγινε μία από τις πρώτες καλλιτέχνες που εγγράφηκαν στο Federal Art Project of the Works Progress Administration (WPA). Η κατάσταση που βιώνει ο λαός την οδηγεί σε κάποια απροκάλυπτα πολιτικά έργα σκηνών του δρόμου. Το 1935 γίνεται μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Αμερικής και από τότε παρέμεινε αφοσιωμένη στην αριστερή πολιτική σε όλη της τη ζωή καθώς αυτοαποκαλείται «αναρχική ουμανίστρια».
Οι εμπειρίες της κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου εδραίωσαν την επιθυμία της να δώσει βήμα και μαρτυρία για τις δυσκολίες της ζωής, όπως τις βιώνουν οι περισσότεροι Αμερικανοί.
Η εκλεκτική της σύνθεση πορτρέτων από αυτήν την εποχή περιλαμβάνει πολλές φιγούρες τις οποίες θαύμαζε για τις πολιτικές τους δεσμεύσεις: από τον μαρξιστή σκηνοθέτη Sam Brody, ο οποίος έγινε σύντροφός της και πατέρας του γιου της Hartley, μέχρι τον κομμουνιστή διανοούμενο Harold Cruse.
Απεικόνισε διαμαρτυρίες, εργατικούς αγώνες, την αστυνομική βαρβαρότητα και κοινωνικές αντιξοότητες. Οι πίνακές της από τις απεργίες του εργοστασίου μπισκότων Uneeda το 1936, με την αστυνομία να διώκει εργάτες και αθώα παιδιά. Μια συγκλονιστική σκηνή δείχνει διαδηλωτές να περπατούν στο Μανχάταν με γραμμένο στα πανό τους “Nazis murder Jews” (Ναζί δολοφονούν Εβραίους). Η Neel ήταν ανάμεσά τους, η ζωγραφική της είναι ιστορική μαρτυρία.
Μια εικόνα σε αυτό το τμήμα της έκθεσης είναι το εσωτερικό ενός ειρηνοδικείου, ζωγραφισμένη από μνήμης μετά τη σύλληψή της για πικετοφορία. Οι δυσοίωνες σκιές και τα φώτα που πέφτουν στα πρόσωπα των παρευρισκομένων στο δικαστήριο αντικατοπτρίζουν σίγουρα τις πολιτικές της απόψεις.
Ναι δηλώνει αφοσιωμένη κομμουνίστρια και αυτό ειδικά εκείνη την εποχή ήταν πολύ επικίνδυνο καθώς βρίσκεται στις ΗΠΑ και έτσι δέχεται ισχυρή πίεση από τις ανεπιθύμητες επισκέψεις του FBI χωρίς να πτοείται φτάνοντας στο σημείο να τους ζητήσει να της ποζάρουν .
Σε μια εποχή που κυριαρχούσε η εικαστική αφαίρεση, η απόφαση της Neel να ζωγραφίσει ανθρώπους ήταν πολιτική – και αναζήτησε θέματα που επιθυμούσε να μοιράζεται ώστε να αποκαταστήσει τους ανθρώπους, σε όλα τα άτομα, ανεξάρτητα από τη φυλή, την τάξη ή το φύλο τους. Μετακομίζει το 1940 στο Χάρλεμ, το αγαπημένο της Χάρλεμ, και ζωγραφίζει την ζωή των μαύρων και των ισπανόφωνων γειτόνων της περιγράφοντας τον εαυτό της ως “the collector of souls” (συλλέκτη ψυχών).
Ζωγραφίζει τις φτωχές κοινότητες. Η οικογένεια Black σχεδόν λαμπυρίζει από την ένταση: η μητέρα με τα παιδιά της καθώς είναι τσακισμένη από ανησυχία, το αγόρι με το μαχαίρι του που είναι συνάμα απειλητικό αλλά και τρυφερό. Καθημερινοί Νεοϋορκέζοι, άνθρωποι βιοπαλαιστές που αγωνίζονται, που ζουν στην άκρη του κόσμου, στο περιθώριο.
Ταλαιπωρημένα παιδιά που παίζουν δίπλα σε έναν άντρα που έχει καταρρεύσει ενώ κρατά ένα μπουκάλι, η έγκυος γυναίκα, τα μεγάλα μάτια των παιδιών από το Πουέρτο Ρίκο, ο συγκλονιστικός πίνακας της, με τον αδερφό του πρώην συντρόφου της να αναρρώνει από φυματίωση καθώς περίτρανα ανέδειξε τις κακές συνθήκες διαβίωσης αλλά και την επιδημία της Νέας Υόρκης που προκλήθηκε από τον υπερπληθυσμό.
Η κηδεία της κομμουνίστριας Ella Reeve Bloor, γνωστή σε όλους ως Mother Bloor που ήταν μια ηγετική φυσιογνωμία στο κομμουνιστικό και φεμινιστικό κίνημα της εποχής.
Οι εκλογές στις αστικές δημοκρατίες δεν φέρνουν τις αλλαγές στην κοινωνία, χρειάζονται αγώνες από φωτισμένους ανθρώπους και καλλιτέχνες όπως η Alice Neel.
«Το Ανατολικό Χάρλεμ είναι σαν ένα πεδίο μάχης ανθρωπισμού και είμαι στο πλευρό των ανθρώπων εδώ», λέει με τα δικά της λόγια. Μάλιστα μερικά από τα έργα-μελέτες της Neel βοήθησαν να επιστηθεί η προσοχή του κοινού σε μεμονωμένες περιπτώσεις αδικίας. Στον πίνακα της με διαδηλωτές που εξοργίστηκαν από την καταδίκη ενός μαύρου οδηγού σε παντοπωλείο του Willie McGee για βιασμό, τα απόκοσμα χρώματα υψηλής αντίθεσης και τα λοξά κτίρια προκαλούν σοβαρή ένταση στον θεατή.
Θέλησε να «αποκαλύψει τις ανισότητες και τις πιέσεις όπως φαίνεται στην ψυχολογία των ανθρώπων που ζωγράφιζε» λέει με τα δικά της λόγια.
Ένα μείγμα, αυτό το χωνευτήρι της κάθε πτυχής της καθημερινής ζωής στην αμερικανική Μητρόπολη, που κάνει την τέχνη της να λειτουργεί. Βλέπεις τα καλά και τα κακά, τα ψηλά και τα χαμηλά, τους δρόμους και τα θέατρα διαλέξεων της Νέας Υόρκης όλα μαζί χωρίς φραγμούς ή όρια. Συγκλονίζει!
Το 1959, η Neel εμφανίστηκε στη μικρού μήκους ταινία Pull My Daisy, η οποία σηματοδότησε μια κρίσιμη καμπή στην καριέρα της, καθώς άρχισε να αναμιγνύεται με έναν ευρύτερο κύκλο δημιουργών και έγινε μια ολοένα και πιο αγαπημένη φιγούρα στην κοινότητα των καλλιτεχνών της Νέας Υόρκης. Αυτή η ευρέως αναγνωρισμένη ταινία Beat σκηνοθετήθηκε από τους Robert Frank και Alfred Leslie και περιλαμβάνει μια αυτοσχέδια αφήγηση του Jack Kerouac. Εκπληκτική πραγματικά, παρουσιάζεται ολόκληρη στην έκθεση.
Κατεβαίνουμε την σκάλα καθώς οι γκαλερί στον κάτω όροφο του Barbican είναι αφιερωμένες στα σημαντικότερα σημεία των μεταγενέστερων πορτρέτων της Neel από τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, όταν έκανε μερικά από τα πιο διάσημα έργα της.
Ζωγραφίζει ενστικτωδώς και φέρνει τους θεατές να κοιτάζουν στο στούντιό της, μέσα από το παράθυρο του σαλονιού της στο διαμέρισμά της στην 300 West 107th Street. Εκεί είναι που καλεί και απαθανατίζει φίλους, γνωστούς, τα παιδιά της, επισκέπτες και προσωπικότητες της εποχής.
Μεταξύ όλων, εδώ ακριβώς κάθεται ο Andy Warhol (1970), ημίγυμνος μπροστά της, με τα χειρουργικά ράμματα και τις τομές να “γαζώνουν” το κορμί του. Είναι μόλις μετά την επέμβαση που του έσωσε την ζωή από την απόπειρα δολοφονίας της Valerie Solanas που θέλησε να τον σκοτώσει με το όπλο της. Τα μάτια του κλειστά, λες και θέλει να κρυφτεί, να μην φαίνεται, κάθεται στωικά, με τον ελαστικό χειρουργικό επίδεσμο κατεβασμένο στη μέση του, με καφέ παντελόνι και τα πόδια του σχεδόν να κρέμονται στην άκρη του κρεβατιού!
Σ’ αυτούς τους χώρους, συναντάμε τον ποιητή Frank O'Hara (1960), τότε επιμελητή στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Τον καλλιτέχνη Benny Andrews και τη σύντροφό του Mary Ellen Andrews (1972).
Εδώ συναντάμε τον «Jackie Curtis ως αγόρι» (1972), ηθοποιό και πρωταγωνιστή του Warhol’s Factory που είναι τόσο απόμακρο και δυνατό, αλλά και την καλλιτέχνιδα του σεξ και ακτιβίστρια Annie Sprinkle (1982)
Bρίσκεται και συνομιλεί απέναντι από το πορτρέτο του Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ Gus Hall (1984).
Η πανέμορφη εικόνα μιας Ινδής μητέρας και του παιδιού της που είναι τόσο ήρεμη και ευγενική, ομόφυλα ζευγάρια, γυμνά σε καναπέδες και σεντόνια.
Kαι φυσικά το υπέροχο “Marxist Girl” (1972) με μια δυναμικότητα παρά την χαλαρή στάση που έχει πάρει καθισμένη αναπαυτικά στην πολυθρόνα της.
Οι υπέροχοι πίνακες περιστρέφονται γύρω μας σε φωτεινά χρώματα, δροσερά μπλε, απαλά καφέ, ανοιχτόκαρδα γενναιόδωρα πορτρέτα, δημιουργίες της Alice Neel που βάζει τον άνθρωπο πάνω από όλους και όλα.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής της, η Alice Neel έγινε διάσημη με τις διαλέξεις της σε χώρους και πανεπιστήμια και η ταινία ντοκιμαντέρ της Nancy Baer, “Alice Neel: Collector of Souls” (1978), η οποία φέρνει την έκθεση στο τέλος της, μας επιτρέπει να δούμε την καλλιτέχνιδα με σάρκα και οστά να δημιουργεί, να επικοινωνεί με τα μοντέλα της και να μας αφηγείται για τη ζωή, το σώμα και την ψυχή και τη θέση τους στην τέχνη της.
Η Neel ζωγράφιζε μέχρι τον θάνατό της και ήταν γνωστό στους φίλους της μέσω τηλεφώνου όταν επικοινωνούσε μαζί τους να αναφωνεί: "Μάντεψε, είμαι ζωντανή!". Πεθαίνει στις 13 Οκτωβρίου 1984 από καρκίνο σε ηλικία 84 ετών και περιγράφεται σε όλα τα ΜΜΕ και τα αφιερώματα ως “unconventional”, αντισυμβατική, πρωτότυπη καλλιτέχνις.
Αυτή η μεγάλη έκθεση-αφιέρωμα λοιπόν εξερευνά τις ελπίδες, τα όνειρα και τις ζωές των ανθρώπων στη ζωή της. Παραστατικές εικόνες συνύπαρξης του μυαλού και του σώματος. Η αναρχική ουμανίστρια Alice Neel, πέρασε από τον κυβισμό και την αφαίρεση και τον γεωμετρικό μοντερνισμό, και έκανε κάτι ριζοσπαστικά δικό της, κάτι πρωτότυπα δικό της: ζωγράφισε ανθρώπους, πραγματικούς ανθρώπους, αναζητώντας στους καμβάδες της να αποτυπώσει την ψυχή τους άλλα πρώτιστα την δική της ύπαρξη.
-----------
**Πληροφορίες για την έκθεση «Alice Neel: Hot Οff Τhe Griddle» , στο Κέντρο Μπάρμπικαν, του Λονδίνου μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.barbican.org.uk/AliceNeel
-----------
**Photo: PARIS BRENTAS, A.KATSIOULA
Comments