Anthony McCall : Ατόφιο φως στα χέρια του

Anthony McCall :  παγκόσμια γνωστός για τις καινοτόμες εγκαταστάσεις φωτός, ο γεννημένος στη Βρετανία και με έδρα τη Νέα Υόρκη, πρωτοπόρος καλλιτέχνης, παράγει ταινίες, εγκαταστάσεις και παραστάσεις που μεταμορφώνουν τους χώρους τέχνης, σε καθηλωτικές, συμμετοχικές εμπειρίες

-----------

Δείτε το videopodcast στο YouTube κάνοντας κλικ επάνω

Ακούστε το podcast στο Spotify κάνοντας κλικ επάνω, ή στο Spotify for creators κάτω

--------------------

Από την Αγνή Κατσιούλα

---------------------

Καταλαμβάνοντας τον δημιουργικό του χώρο, μεταξύ γλυπτικής, κινηματογράφου, σχεδίου και περφόρμανς, ο McCall είναι γνωστός για τις πρωτοπόρες εγκαταστάσεις φωτός. Στις δημιουργίες του, οι δέσμες φωτός που προβάλλονται κινούμενες μέσα από μια λεπτή ομίχλη, φτιάχνουν μεγάλες τρισδιάστατες μορφές και σκιές στο γύρω διάστημα, οι οποίες σιγά-σιγά μετατοπίζονται και αλλάζουν μέγεθος και σχήμα. Καθώς ο θεατής κινείται μέσα στις ομιχλώδεις αίθουσες, διασχίζοντας τα ημιδιαφανή γλυπτά φωτός, αλληλεπιδρώντας με τις περιβάλλουσες εγκαταστάσεις, δημιουργούνται νέα σχήματα και έτσι ανακαλύπτουμε τις δικές μας μαγευτικές, προσωπικές προοπτικές στους χώρους. Το σημαντικό έργο του Anthony McCall, επαναπροσδιόρισε τις δυνατότητες της γλυπτικής φέρνοντας το “συμπαγές φως” στις γκαλερί τέχνης, προσφέροντας ενδοσκοπικές εικαστικές συνεδρίες.

** Η παρουσίαση του ριζοσπαστικού έργου του μέσα από τέσσερις μεγάλες δημιουργίες, φιλμ, φωτογραφικό και αρχειακό υλικό που τεκμηριώνει την εξαιρετική πρακτική του, εντυπωσιάζουν στην έκθεση με τίτλο “Anthony McCall: Solid Light” (Στέρεο, συμπαγές φως) στην Tate Modern, στην καρδιά του Λονδίνου.

----------

Έναστρη η νύχτα. Άπληστη η ματιά μας στρέφεται στον ουρανό με έναν πρωτόγονο φόβο για το άγνωστο που μας ακολουθεί από τότε που η ανθρωπότητα σηκώθηκε στα δυο της πόδια, άπλωσε το χέρι και προσπάθησε να ακουμπήσει τα αστέρια.

Φαντασμαγορία... Ο άνθρωπος βιώνει το εντυπωσιακό βραδινό σκηνικό της φύσης για χιλιάδες χρόνια. Η άβυσσος του απείρου στολίζεται με τα φωτεινά στολίδια της, άστρα μεγάλα και μικρά, μακρινά και κοντινά, άλλα να τρεμοπαίζουν το κιτρινωπό φως τους και άλλα να λαμπυρίζουν τις λευκές ψυχρές τους ακτίνες.

Αστρικοί σχηματισμοί, η γνώριμη συντροφιά μας κάθε που σηκώνουμε το κεφάλι από την καθημερινότητά μας που κρατά το βλέμμα μας καρφωμένο στο έδαφος και ναι, τότε είναι που αντικρίζουμε ένα θαύμα! Ο έναστρος ουρανός!

Γλιστράνε τα φώτα της πόλης νωχελικά στους ορίζοντες. Εμείς στο κέντρο του κόσμου αντικρίζουμε τα πολύχρωμα φωτεινά σημάδια γύρω μας σαν λαμπιόνια σε γιορτή.

Τα απαστράπτοντα φώτα της πόλης που συντροφεύουν τα αεροπλάνα καθώς ταξιδεύουν στους αιθέρες με τους φάρους να αναβοσβήνουν και τους μεγάλους προβολείς να δημιουργούν δέσμες φωτός, καθώς χάνονται στην διάσπαρτη χαμηλή νέφωση της πόλης, στην άνοδο για να φτάσουν στα πέρατα του κόσμου, με δρόμο αυτόν τον υπέροχο ουρανό. Τα φωτεινά σημάδια τους που απομακρύνονται, γίνονται μικρά αστεράκια καθώς μπερδεύονται με τους πραγματικούς αστερισμούς στο βραδινό στερέωμα, στον μυστικισμό της νύχτας που ρίχνει τα πέπλα της βιαστικά μετά το σούρουπο.

Και μεις κοιτάζοντας ψηλά πάντα σε αναμονή και αδημονία για όλα εκείνα τα πεφταστέρια που θα θελήσουν να κάνουν πραγματικότητα τις κρυφές μας ευχές και επιθυμίες. Η ψυχή γαληνεύει, η σκέψη ταξιδεύει, η καρδιά φτερουγίζει και ο κάθε ένας από εμάς ξεχωριστά αισθάνεται ένα με το εξώτερο και το μέσα Σύμπαν του. Μοναδικός, μικρός, συγκρατημένα φοβισμένος αλλά κυρίαρχος. Κυρίαρχος των φόβων και του εαυτού του.

Πάντα, πάντα τους απολάμβανα τους έναστρους ουρανούς, με τον γαλαξία να απλώνει τον δρόμο του, αυτός ο δικός μας ο milky way, ένα φωτεινό μακρόσυρτο νέφος με τους αστερισμούς ένα γύρω να τον ακολουθούν και μεις μαζί, ταξιδεύοντας χορευτικά στο άπειρο.

Αυτοί οι καλοκαιρινοί έναστροι ουρανοί θυμάμαι, που σκέπαζαν τα θερινά σινεμά των παιδικών και εφηβικών χρόνων μας που αντί να παρακολουθείς την ταινία, σε ξελόγιαζαν τα αστέρια στον ουράνιο θόλο, κι έφευγες κάνοντας μακρινά, διαπλανητικά ταξίδια, εκεί που ακροβατείς και χάνεσαι ανάμεσα στην αστρόσκονη και τους μακρινούς αστερισμούς.

Και όπως άλλαζε η σκηνή στο άσπρο σεντόνι της σκηνής η φωτεινή δέσμη της μηχανής προβολής σε επανέφερε στην πραγματικότητα. Σκόνη και καπνοί από τσιγάρα που διαλύονταν νωχελικά στον αέρα, κατάφερναν να κάνουν, αυτό το φως σε σχήμα κώνου από πάνω μας να γίνεται στέρεο, παχύρρευστο και τρισδιάστατο, να μας κόβει το νοερό ταξίδι μας.

Κοιτάς παράδοξα προς την μηχανή προβολής που βγαίνει από το μικρό τετράγωνο και η φωτεινή δέσμη ανοίγει και γίνεται μετά από κάποια μέτρα αχανής οθόνη που αποτυπώνει παραστατικά τις εγκλωβισμένες εικόνες του φιλμ.

Κινηματογράφος, προβολή και φως! Ο Anthony McCall (1946) Βρετανός δημιουργός με έδρα τη Νέα Υόρκη, χρησιμοποιεί ακριβώς τις προβολές, τα φιλμ και τα ομιχλώδη περιβάλλοντα για να εξερευνήσει με τα κινητικά γλυπτά του, τις ιδέες του χώρου, της αρχιτεκτονικής και της διάρκειας του χρόνου.

Ο McCall σπούδασε γραφιστική και φωτογραφία στο Ravensbourne College of Art and Design, στο Bromley, στην Αγγλία από το 1964 έως το 1968.

Με το ταλέντο του, έγινε ένα βασικό πρόσωπο στον πρωτοποριακό London Film-makers Cooperative (Συνεταιρισμό Κινηματογράφου του Λονδίνου) τη δεκαετία του 1970. Οι πρώτες του ταινίες μάλιστα είναι ντοκουμέντα υπαίθριων παραστάσεων που ξεχωρίζουν για την χρήση κυρίως της φωτιάς. Το πρώτο έργο του McCall μάλιστα ονομάστηκε Landscape for Fire (1972).

Κεντρικό σημείο αναφοράς είναι το γεγονός πως τη δεκαετία του 1970, ο McCall είχε προσωπική σχέση με την Αμερικανίδα φεμινίστρια καλλιτέχνιδα Carolee Schneemann (1939-2019). Γνωρίστηκαν στο Λονδίνο και την ακολούθησε όταν εκείνη αποφάσισε να επιστρέψει στη Νέα Υόρκη.

*Μπορείτε να βρείτε το μεγάλο αφιέρωμα μας στην  Carolee Schneemann εδώ: https://www.agnitha.com/post/carolee-schneemann

Μετά τη μετακόμισή του λοιπόν στην Μητρόπολη της Αμερικής, το 1973, ο McCall συνέχισε τις περφόρμανς με φωτιά και ανέπτυξε τη σειρά ταινιών του «solid light» (συμπαγές φως), ξεκινώντας με το πρωτοποριακή του εγκατάσταση Line Describing a Cone,(1973).

Βασισμένες σε απλά, κινούμενα σχέδια γραμμής, αυτές οι προβολές τονίζουν εντυπωσιακά τις γλυπτικές ιδιότητες μιας δέσμης φωτός.

Τα έργα αυτά καταφέρνουν κάτι πρωτοποριακό, μετατοπίζουν ολόκληρη τη σχέση του κοινού με την ταινία σε πραγματικό χρόνο, καθώς οι θεατές γίνονται συμμετέχοντες, τα σώματά τους τέμνονται και τροποποιούν τις παροδικές φόρμες της προβολής.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο McCall αποσύρεται από την τέχνη. Όταν πήρε το Line Describing a Cone ως εγκατάσταση στο Konsthallen στο Lund της Σουηδίας, το έργο τέχνης εκεί, έγινε σχεδόν αόρατο.

Σε αντίθεση με τα πατάρια και τους χώρους της Νέας Υόρκης όπου η σκόνη και ο καπνός του τσιγάρου δημιουργούσαν μια ομίχλη, ο καθαρός αέρας της Σουηδίας τον σόκαρε πραγματικά, ρίχνοντάς τον σε μια «έρημο» που θα διαρκούσε δύο δεκαετίες! Η εμφάνισή του στην documenta 6 το 1977 θα ήταν η τελευταία του για περισσότερα από 25 χρόνια.

Περίπου είκοσι χρόνια αργότερα, εκείνα τα πρώτα έργα του McCall άρχισαν να εμφανίζονται ξανά στο Centre Pompidou, το Whitney Museum και στην Tate Modern, κινώντας το ενδιαφέρον του κοινού.

Αυτό το γεγονός τράβηξε την προσοχή του McCall και ανέκτησε μια νέα δυναμική και εδώ σε αυτή την συγκυρία, δημιουργικά “άνοιξε” ξανά τη σειρά του «solid light», αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας ψηφιακά κινούμενα σχέδια και ψηφιακή προβολή αντί φιλμ 16 χιλιοστών.

Το πρώτο από τα νέα έργα, το "Doubling Back" (2003) εκτέθηκε στην Μπιενάλε το 2004. Ο McCall ανέπτυξε τη χρήση ενός κινηματογραφικού «σκουπίσματος» αργής κίνησης για να συνδυάσει και να διαχωρίσει δύο αντίθετες φόρμες μέσα σε ένα ογκομετρικό αντικείμενο.

Η Tate Modern, η πρωτοποριακή Πινακοθήκη στο κέντρο του Λονδίνου, αυτή την εποχή παρουσιάζει μια εκπληκτική έκθεση – αφιέρωμα, με εγκαταστάσεις «συμπαγούς φωτός» του εικαστικού δημιουργού Anthony McCall.

Αυτός ο πρωτοπόρος του πειραματικού κινηματογράφου και της τέχνης των εγκαταστάσεων, έγινε παγκόσμια γνωστός για τις εγκαταστάσεις ταινιών του όπου το προβαλλόμενο φως ενισχύεται ορατά χρησιμοποιώντας μια λεπτή ομίχλη στο χώρο για την παραγωγή στερεών μορφών φωτός, όπως είπαμε, συνδυάζοντας φιλμ, γλυπτική και σχέδιο.

Οι επισκέπτες της μεγάλης αυτής παρουσίασης του έργο του, καλούμαστε να αλληλεπιδράσουμε με καθένα από τα τέσσερα έργα συμπαγούς φωτός, που μας προσφέρουν μια αξέχαστη συναρπαστική συνάντηση με σκιές και όγκους. Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης φιλμ, φωτογραφικό και αρχειακό υλικό που τεκμηριώνει την εξαιρετική πρακτική του McCall.

Η έκθεση της Tate Modern παρουσιάζει επίσης, φωτογραφίες και κινηματογραφικά πλάνα από τις πρώτες παραστάσεις του καλλιτέχνη, τεκμηριώνοντας με αυτό τον τρόπο, την εξαιρετική πρακτική του, διαχρονικά.

Το σημαντικότατο πρώτο έργο του “Landscape for Fire” λοιπόν, που ξεκινά την παρουσίαση, προβάλλει μια προσεκτικά χορογραφημένη παράσταση που εκτελείται σε εξωτερικούς χώρους: ντυμένοι στα λευκά οι συμμετέχοντες από την καλλιτεχνική συλλογικότητα Exit, ανάβουν φωτιές σε σχηματισμό γεωμετρικού πλέγματος μέσα σε ένα ηχητικό τοπίο με άνεμο, μια έκταση και προβολή, ομιχλώδης και μυστηριακή.

Αντιπαραβάλλοντας το απρόβλεπτο της φύσης με τη μαθηματική τάξη, το έργο μιλά για το αναπτυσσόμενο εννοιολογικό ενδιαφέρον του McCall για το σχήμα και την κίνηση.

Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης φιλμ, φωτογραφικό και αρχειακό υλικό και επίσης πρώιμα έργα όπως το “Room with Altered Window” (1973), καταδεικνύοντας το αυξανόμενο ενδιαφέρον του καλλιτέχνη για το φως και τις αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις.

Τα νέα έργα του μετά την μετακόμιση στη Νέα Υόρκη, διερεύνησαν την εκτεταμένη κυκλική δομή μιας «εγκατάστασης» που είχε αναπτύξει ήδη για πρώτη φορά στο έργο του, καθώς βασίστηκε στην τεχνοτροπία που απέκτησε σε ταινίες της δεκαετίας του εβδομήντα.

Σε αυτό το κομβικό σημείο της καριέρας του λοιπόν, ο Anthony McCall, εμπνευσμένος από τον άξονα φωτός που ακτινοβολούσε από τους προβολείς ταινιών, ανέπτυξε μια ιδέα που θα ανέτρεπε τους κανόνες του κινηματογράφου, καλώντας το κοινό να γυρίσει και να αντικρίσει την πηγή του φωτός και όχι την οθόνη στην προβολή.

Το επαναστατικό “Line Describing a Cone”, (1973) είναι το πρώτο από τα έργα στερεού φωτός που αποκτήθηκε από την Tate το 2005, και ακριβώς αυτό είναι το πρώτο έργο συμπαγούς φωτός που συναντάμε ως επισκέπτες σε αυτήν την έκθεση.

Δημιουργημένο με προβολέα φιλμ και φιλμ 16 χιλιοστών, το έργο ξεκινά με ένα λεπτό ίχνος φωτός που ακτινοβολείται σε έναν τοίχο. Σε 30 λεπτά, καθώς το παρακολουθούμε, το περίγραμμα ενός αστραφτερού κύκλου «σχεδιάζεται» αργά στον τοίχο, ρίχνοντας έναν κώνο φωτός από τον προβολέα μέσα στο χώρο.

Αν και παραπλανητικά απλό, αυτό το έργο εξετάζει τη φύση της ίδιας της ταινίας: εστιάζοντας πρωταρχικά στο σχήμα του φωτός, και όχι μόνο στα ίχνη που ρίχνει. Στην έκθεση μπορούμε να μελετήσουμε σκίτσα και φωτογραφίες των αρχικών σχεδίων του McCall για αυτό ακριβώς το έργο, από την σύλληψη της ιδέας, μέχρι την παρουσίαση.

Με αυτά τα έργα, ο καλλιτέχνης προσπάθησε να αποδομήσει τον κινηματογράφο μειώνοντας το φιλμ στα βασικά συστατικά του χρόνου και φωτός και αφαιρώντας την οθόνη εξ ολοκλήρου ως την προδιαγεγραμμένη επιφάνεια προβολής.

Και ενώ αποσύρεται από τον χώρο της τέχνης, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, και για μια εικοσαετία όπως προείπαμε, επιστρέφει στην πρακτική του με την αυγή της νέας χιλιετίας, καθώς έλκεται από το καλλιτεχνικό δυναμικό που υποσχόταν η αναδυόμενη τεχνολογία. 

Οι μηχανές Haze μπόρεσαν να βελτιώσουν την “ορατότητα” των έργων του, προσθέτοντας ομίχλη στον αέρα και δίνοντας στις εγκαταστάσεις στερεού φωτός μια περισσότερο απτική ποιότητα.

Σε σκοτεινά, γεμάτα ομίχλη δωμάτια, οι προβολές άρχισαν να δημιουργούν μια ψευδαίσθηση τρισδιάστατων σχημάτων, ελλείψεων, κυμάτων και επίπεδων που σταδιακά διαστέλλονται, συστέλλονται ή σαρώνουν το χωρικό διάστημα.

Οι ψηφιακοί προβολείς από την άλλη, πρόσφεραν νέες δυνατότητες. Απελευθερωμένος πλέον με την αναλογία διαστάσεων 4:3 των αναλογικών προβολέων, ο McCall μπόρεσε να πραγματοποιήσει πιο περίπλοκες μορφές στην τέχνη του, πειραματιζόμενος με «ταξιδεύοντα κύματα» για να μεταμορφώσει “πακέτα” ιδιωτικού χώρου, μέσα στα έργα συμπαγούς φωτός.

Στην έκθεση θαυμάζουμε το φιλόδοξο “Doubling Back” (2003), που είναι το πρώτο έργο του McCall που επαναπροσδιορίζει την ιδέα του στερεού φωτός, έχοντας αφομοιώσει και ενσωματώσει την τεχνολογία του 21ου αιώνα επαναστατικά.

Ο McCall με το έργο του “Face to Face” (2013), βλέπει τις δυνατότητες του στις εικαστικές εγκαταστάσεις να αναπτύσσονται περαιτέρω. Οι προβαλλόμενες φόρμες του συμπλέκονται, επιτρέποντας στον θεατή να κοιτά παραδόξως και προς τον προβολέα και σε μια οθόνη για να “βιώσει” το αποτύπωμα της φόρμας μέσα στην οποία βρίσκεται.

Και βέβαια η έκθεση κορυφώνεται με ένα από τα τελευταία έργα του καλλιτέχνη, το καταπληκτικό “Split-Second Mirror”, 2018.

Χρησιμοποιώντας έναν καθρέφτη διακόπτει στο χωρικό επίπεδο, την ροή του φωτός. Αυτό το έργο του McCall είναι ίσως το πιο σύνθετο οπτικά μέχρι σήμερα. Η ενιαία προβολή του φωτός διακόπτεται με έναν καθρέφτη μεγέθους τοίχου, με το επίπεδο του φωτός να ανακλάται πίσω στον εαυτό του, δημιουργώντας έναν μετατοπιζόμενο ογκομετρικό κώνο, ο οποίος υπάρχει απρόσκοπτα τόσο στον πραγματικό χώρο όσο και ως ανακλώμενο αντικείμενο.

Η θαυμαστή εγκατάσταση, προωθεί τις δυνατότητες επανερμηνείας του γλυπτικού χώρου χρησιμοποιώντας κινηματογραφικές συσκευές και αισθητική.

Στις εγκαταστάσεις του ο McCall, στρέφει την προσοχή του θεατή στον προβολέα, τη δέσμη φωτός και τον περιβάλλοντα χώρο, παρά σε μια απλή εικόνα που θα μπορούσε να προβάλλεται σε μια επίπεδη επιφάνεια.

Το κοινό δεν είναι καθισμένο και ακίνητο, αλλά ενθαρρύνεται να διαβαίνει μέσα στο έργο του καλλιτέχνη, να παρατηρεί και να αλληλεπιδρά άμεσα με τις αιθέριες, ογκομετρικές μορφές φωτός που παράγονται.

Ναι, ο McCall με μαεστρία αποδομεί την ταινία και την προβολή, στα κύρια συστατικά τους – στο φως και τον χρόνο - αφαιρώντας τον ήχο, την οθόνη και την ιστορία.

Αυτός ο υπέροχος “εικαστικός μάγος” μπορεί έντεχνα να δημιουργεί μοναδικά “γλυπτά” στους χώρους, γλυπτά από ατόφιο φως, φως συμπαγές και αιθέριο, φως αστραφτερό με όγκο και σκιές, φως απαστράπτον που φλασάρει και αναβοσβήνει μέσα στην ομίχλη του κόσμου μας, φως που αποκτά οντότητα και διαστάσεις, φως που επιδρά και λάμπει ακριβώς μέσα μας, φως που μας απελευθερώνει από τα σκοτάδια μας σε αυτές τις υπέροχες ενδοσκοπικές εικαστικές συνεδρίες.

----------

** Πληροφορίες για την έκθεση “Anthony McCall: Solid Light”, στην Tate Modern, στο Λονδίνο, μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/anthony-mccall

----------

** Photo: A. KATSIOULA, PARIS BRENTAS