Εξπρεσιονισμός, συναίσθημα και φαντασία - αφιέρωμα
- Agni Katsioula
- Nov 6, 2024
- 12 min read
Expressionism : δραματικές εκφράσεις των εσωτερικών συναισθημάτων. Πνευματικά θέματα και πρωτοπορία, από μια ομάδα φίλων, τους εξπρεσιονιστές δημιουργούς των αρχών του 20ου αιώνα που πειραματίστηκαν με το χρώμα, τον ήχο και το φως, δημιουργώντας τολμηρή και ζωντανή τέχνη
-----------
Δείτε το videocast στο YouTube κάνοντας κλικ επάνω
Ακούστε το podcast στο Spotify κάνοντας κλικ επάνω, ή στο podcasters κάτω
---------------------
Από την Αγνή Κατσιούλα
---------------------
Εσωτερικές εμπειρίες και αισθήματα! Εξπρεσιονισμός! Άκμασε και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη τον προηγούμενο αιώνα μέσα από αξιοσημείωτες γερμανικές εξπρεσιονιστικές ομάδες όπως οι The Bridge (Die Brücke) και οι The Blue Rider (Der Blaue Reiter) φέρνοντας ριζοσπαστικές αλλαγές στη ζωγραφική, τη μουσική, τη φωτογραφία, την παράσταση, τον κινηματογράφο και άλλα μέσα. Καλλιτέχνες όπως οι Ernst Ludwig Kirchner, Wassily Kandinsky, Gabriele Münter, Marianne Werefkin και Franz Marc, με τα έργα τους εμποτισμένα με αίσθημα και πνευματικότητα τοποθετήθηκαν αντίθετα στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό που διδάσκονταν στα ευρωπαϊκά σχολεία τέχνης της εποχής. Λαμβάνοντας στοιχεία από τους δραματικούς μετα-ιμπρεσιονιστικούς πίνακες του Vincent Van Gogh και του Edvard Munch, μεταξύ άλλων, οι εξπρεσιονιστές έντυσαν τα έργα τους με χρώματα που μπορεί να φαίνονται έντονα και μη νατουραλιστικά, με φόρμες που παραμορφώνονται, με πινελιές που είναι συνήθως τελείως ελεύθερες και η εφαρμογή της βαφής τείνει να είναι γενναιόδωρη και με υψηλή υφή.
** Η Tate Modern, η πρωτοποριακή πινακοθήκη εδώ στο Λονδίνο με μια πλούσια έκθεση με τίτλο “Expressionists: Kandinsky, Münter and the Blue Rider” στην οποία συγκέντρωσε περισσότερα από 130 έργα. που συγκεντρώθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο για πρώτη φορά μετά από περισσότερα από 60 χρόνια, εξερευνά την πρωτοποριακή δουλειά του κύκλου φίλων και στενών συνεργατών γνωστών ως The Blue Rider, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.
-----------
Εσωτερικές αναζητήσεις, προβληματισμοί, αμηχανία, ένταση, ρεαλισμός και παραμορφωμένες ψυχοσωματικές καθημερινές καταστάσεις. Τα συναισθήματα είναι πολύ δύσκολο να ελέγχονται, με συνειδητή προσπάθεια. Αυθορμητισμός.
Τα συναισθήματα που μας κατακλύζουν είναι μια σύνθετη υποκειμενική εμπειρία, σωματικές και ψυχικές καταστάσεις που προκαλούνται από νευροφυσιολογικές αλλαγές, που σχετίζονται με σκέψεις, αισθήματα, συμπεριφορικές αντιδράσεις και έναν βαθμό ευχαρίστησης ή δυσαρέσκειας.
Τα συναισθήματα μας, είναι συχνά συνυφασμένα με τη διάθεση, την ιδιοσυγκρασία, την προσωπικότητα, τη διάθεση ή τη δημιουργικότητα του καθένα μας.
Καθημερινές καταστάσεις που βιώνουμε, ναι καθημερινότητα που μοιραζόμαστε με άλλους σε τούτο τον κόσμο και μας φέρνουν βασικά συναισθήματα, χαρά, αγάπη, θυμό, λύπη, φόβο, έκπληξη, για να πυροδοτηθούν άλλα περισσότερο πολύπλοκα και πολλαπλά αισθήματα όπως περηφάνια, αισιοδοξία, στοργή, λαχτάρα, έλξη, οργή, αηδία, αδιαφορία, φθόνος, ταλαιπωρία, ντροπή, συμπόνια, φρίκη, νευρικότητα, σάστισμα, ανακούφιση, ταραχή, γκρίνια, ευφορία, έξαψη, αγαλλίαση, ολοκλήρωση και άλλα τόσα και πολλά περισσότερα.
Είναι πραγματικά εκπληκτικό πόσες λέξεις μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, καθώς συνειδητοποιούμε κάθε στιγμή αυτό που συμβαίνει μέσα μας. Αλήθεια πως εκτονώνονται, πως εξωτερικεύονται όλα αυτά τα υποκειμενικά αισθήματα, η ένταση και η έκφρασή τους…
Σχεδόν χωρίς να το καταλάβουμε σκιτσάρουμε... Υπάρχει κάτι σαν ένστικτο στο σκίτσο. Μιλάμε στο τηλέφωνο και σχεδόν χωρίς καν να το σκεφτούμε σχεδιάζουμε σχήματα και φιγούρες με τα στυλό και τα μολύβια στο γραφείο μας.
Ιχνογραφούμε ασταμάτητα, με κάθε μέσο, σ’ εκείνες τις χωρίς τέλος συσκέψεις, συναντήσεις, παρουσιάσεις που το σώμα βρίσκεται εκεί αλλά το μυαλό προσπαθεί να αποδράσει. Ταξιδεύουμε με σχέδια και αλλόκοτα ζούδια γεμίζοντας κάθε λευκή γωνιά των βιβλίων μας στις ατελείωτες ώρες των μαθημάτων. Ακόμα και στο μετρό, στα λεωφορεία, στα τρένα καθώς αποκαμωμένοι επιστρέφουμε στην σιγουριά της εστίας απλώνουμε τον δείχτη του χεριού μας και σχεδιάζουμε γραμμές και σχήματα στην ανάσα μας που θολώνει το τζάμι. Έτσι, αδιάφορα, χωρίς προμελέτη, χωρίς καν μια δεύτερη σκέψη.
Ατενίζουμε ουρανούς και με τον δείχτη του χεριού μας σκιτσάρουμε νοητά δράκους και τέρατα στα σύννεφα που περνούν, φτιάχνουμε βιαστικά καρδιές, βέλη, πέταλα λουλουδιών σε κάρτες και ταράζουμε με τα ακροδάχτυλα των ποδιών την άμμο στις παραλίες με γραμμές και βότσαλα για να έρθει το επόμενο κύμα και να σβήσει τις γραφές...
Ανάγκη και απόλαυση, μαζί με ήσυχη ονειροπόληση. Παιχνιδίσματα της φαντασίας μας και της αντίληψης του κόσμου μας μέσα στους εξωφρενικά ταχείς ρυθμούς που έχει πάρει η ζωή μας. Μπορούμε μάλιστα να πούμε πως είμαστε μέλη μιας συλλογικότητας ανά τον πλανήτη, που παράγει αυτήν την παγκόσμια μορφή τέχνης. Ιχνηλατούμε και αποτυπώνουμε την καθημερινότητά μας, τα αισθήματα μας εφήμερα χωρίς ποτέ να έχουμε φανταστεί πως δημιουργούμε τέχνη έστω και για λίγο.
Κι αν έχει γίνει συλλογική ανάγκη να εξωτερικεύουμε σκέψεις και συναισθήματα σχεδιάζοντας αμέριμνα υπάρχουν και οι ταλαντούχοι μοναδικοί δημιουργοί που μπορούν με τις γραμμές τους να απογειώσουν την πραγματικότητα, την φαντασία και το αίσθημα.
Εξπρεσιονισμός! Η εξπρεσιονιστική τέχνη αναφέρεται στην έκφραση υποκειμενικών συναισθημάτων, εσωτερικών εμπειριών και πνευματικών θεμάτων, σε αντίθεση με ρεαλιστικές απεικονίσεις ανθρώπων ή φύσης.
Με τον εξπρεσιονισμό, τυπικές εικόνες της πραγματικότητας, όπως ένας πίνακας τοπίων ή ένα πορτρέτο, γίνονται δραματικές εκφράσεις των εσωτερικών συναισθημάτων ή των συναισθημάτων του καλλιτέχνη. Η εξπρεσιονιστική τέχνη συχνά ασχολείται με την εσωτερική αναγκαιότητα (ή το δημιουργικό όραμα) του καλλιτέχνη, καθώς και με θέματα πνευματικότητας.
Στην εξπρεσιονιστική ζωγραφική, τα χρώματα μπορεί να φαίνονται έντονα και μη νατουραλιστικά, οι φόρμες παραμορφώνονται, οι πινελιές είναι συνήθως τελείως ελεύθερες και η εφαρμογή της βαφής τείνει να είναι γενναιόδωρη και με υψηλή υφή.
Ο εξπρεσιονισμός εκφράζεται πέραν της ζωγραφικής, στη μουσική, τη φωτογραφία, την παράσταση, τον κινηματογράφο αλλά και σε άλλα μέσα.
Ενώ η λέξη εξπρεσιονισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει έργα τέχνης από οποιαδήποτε εποχή, ο όρος προέρχεται από σύγχρονους καλλιτέχνες που δημιούργησαν στη Γερμανία στις αρχές του 20ου αιώνα.
Λαμβάνοντας στοιχεία από τους δραματικούς μετα-ιμπρεσιονιστικούς πίνακες του Vincent Van Gogh (30 Μαρτίου 1853 - 29 Ιουλίου 1890) και του Edvard Munch (12 Δεκεμβρίου 1863 - 23 Ιανουαρίου 1944), μεταξύ άλλων, αυτοί οι καλλιτέχνες προσπάθησαν να προχωρήσουν πέρα από τις κυριολεκτικές απεικονίσεις της φύσης. Συνδέθηκαν επίσης με μια μακρά παράδοση εκφραστικής γερμανικής θρησκευτικής τέχνης που χρονολογείται από τον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα.
Αξιοσημείωτες γερμανικές εξπρεσιονιστικές ομάδες που δραστηριοποιήθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα περιλαμβάνουν το The Bridge (Die Brücke) και το The Blue Rider (Der Blaue Reiter).
Όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένων των Ernst Ludwig Kirchner (6 Μαΐου 1880 - 15 Ιουνίου 1938), Wassily Kandinsky, Gabriele Münter, Marianne Werefkin και Franz Marc, δημιούργησαν έργα σε αντίθεση με τον ακαδημαϊκό ρεαλισμό που διδάσκονταν στα ευρωπαϊκά σχολεία τέχνης της εποχής.
Ήθελαν και κατάφεραν να εμποτίσουν εκ νέου την τέχνη με συναίσθημα και πνευματικότητα, ενώ καταφέρνουν να διαλύσουν τα άκαμπτα ακαδημαϊκά όρια μεταξύ τέχνης, μουσικής, περφόρμανς και άλλων μορφών δημιουργικής έκφρασης.
Ο εξπρεσιονισμός άκμασε και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, με καλλιτέχνες όπως ο Oskar Kokoschka και ο Egon Schiele στην Αυστρία και η Sonia και ο Robert Delaunay στη Γαλλία. Ωστόσο, μετά την άνοδο στην εξουσία του γερμανικού ναζιστικού κόμματος το 1933, οι σύγχρονοι καλλιτέχνες διώχθηκαν για τον λεγόμενο «εκφυλισμό» του έργου τους.
Πολλοί δημιουργοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν κάπου αλλού στην Ευρώπη ή στις ΗΠΑ. Το ναζιστικό κόμμα μάλιστα διοργάνωσε μια έκθεση το 1937 με τίτλο Degenerate Art (Entartete Kunst) αφού αφαίρεσε 20.000 έργα μοντέρνας τέχνης από κρατικά μουσεία. 650 έργα εκτέθηκαν μαζί με ετικέτες που προσέβαλαν τους καλλιτέχνες.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το έργο Γερμανών εξπρεσιονιστών καλλιτεχνών όπως το γκρουπ The Blue Rider (Der Blaue Reiter) το οποίο κέρδισε μεγάλη δημοτικότητα και αναγνώριση μέσω εκθέσεων όπως η Exhibition of Twentieth Century German Art (Έκθεση Γερμανικής Τέχνης του Εικοστού Αιώνα) το 1938 στις γκαλερί Burlington εδώ στο Λονδίνο.
Μια ολοένα και πιο αφηρημένη μορφή εξπρεσιονιστικής ζωγραφικής αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ κατά τα μεταπολεμικά χρόνια, γνωστή ως αφηρημένος εξπρεσιονισμός. Αργότερα, στη δεκαετία του 1980, οι νεοεξπρεσιονιστές καλλιτέχνες αναβίωσαν τις τεχνικές εξπρεσιονιστικής ζωγραφικής διεθνώς ως απάντηση στον μινιμαλισμό της δεκαετίας του 1970.
Εξπρεσιονισμός λοιπόν και πρωτοποριακή έκφραση, άκρατος πειραματισμός με χρώμα, ήχο, φως, δημιουργώντας τολμηρή και ολοζώντανη τέχνη, με αποκορύφωμα στις αρχές του 20ου αιώνα, όπου ένας διεθνής κύκλος φίλων συγκεντρώθηκε για να ξεπεράσει τα όρια της τέχνης.
Οι The Blue Rider, που δημιουργήθηκαν στο Μόναχο το 1911, ήταν μια κοινότητα ζωγράφων, ερμηνευτών και μουσικών, με εκπληκτικούς καλλιτέχνες όπως οι Wassily Kandinsky (16 Δεκεμβρίου 1866 - 13 Δεκεμβρίου 1944), Gabriele Münter (19 Φεβρουαρίου 1877 - 19 Μαΐου 1962), Franz Marc (8 Φεβρουαρίου 1880 - 4 Μαρτίου 1916) και Marianne von Werefkin (10 Σεπτεμβρίου 1860 - 6 Φεβρουαρίου 1938).
Όλοι αυτοί μαζί πήραν δημιουργικά ρίσκα που θα καθόριζαν τη σύγχρονη τέχνη. Η φιλία και οι συναισθηματικοί δεσμοί ήταν η καρδιά του δημιουργικού τους κύκλου. Ναι, η φιλία ήταν ένας από τους ισχυρότερους δεσμούς της κοινότητας καθώς συνδέονταν με την αγάπη τους για την τέχνη.
Ένας πολυπολιτισμικός κύκλος δεμένων δημιουργών, διαφορετικών προσωπικοτήτων, μοιράστηκαν καλλιτεχνικές ιδέες σε διαφορετικά έθνη. Το Murnau, μια αγροτική πόλη στους πρόποδες των Βαυαρικών Άλπεων, έγινε ένα σημαντικό μέρος για τον κύκλο που περνούσε πολλά καλοκαίρια εκεί μαζί.
Εμπνευσμένοι από τους γραφικούς εξωτερικούς του χώρους, το επισκέφτηκαν για να χαλαρώσουν, να εργαστούν και να πειραματιστούν δημιουργικά.
Πειραματιζόμενοι με το χρώμα, το φως και τον ήχο δημιούργησαν νέα συναρπαστικά έργα και ήταν χαρούμενοι που ποζάρουν ως μοντέλα ο ένας για τον άλλον.
Το χρώμα και η μουσική επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τους πίνακές τους. Οι καλλιτέχνες του The Blue Rider πίστευαν στη δύναμη του χρώματος και της σύνθεσης.
Ο Franz Marc παράδειγμα, υιοθέτησε μια χρωματική θεωρία για τα έργα του - το μπλε για την αρρενωπότητα, το κίτρινο για τη θηλυκότητα και το κόκκινο που συμβολίζει την ένταση του κόσμου. Λέγεται ότι κοιτούσε μέσα από τα Prisms, βλέποντας «δαχτυλίδια χρωμάτων» καθώς έστρωσε τον καμβά του με μαγευτικές διαφορετικές αποχρώσεις.
Ο Kandinsky από την άλλη, εκτιμούσε ιδιαίτερα τη σύνδεση μεταξύ μουσικής και χρώματος. Περιέγραψε «τον ήχο των χρωμάτων» όπου μπορούσε να «ακούει» τους πίνακές του, με χρώματα και σχήματα να έχουν τους δικούς τους ήχους και τόνους. Εμπνευσμένος από μια συναυλία του πειραματικού συνθέτη Arnold Schoenberg, ο Kandinsky ζωγράφισε το Impression III (Concert) (1911), όπου ένα μαύρο γωνιακό πιάνο φαίνεται να επιπλέει σε ένα κύμα κίτρινου ήχου.
Οι δημιουργοί, χρησιμοποίησαν το θέατρο και την παράσταση για να εξερευνήσουν την ταυτότητά τους. Το θέατρο ήταν ένας πραγματικά, ασφαλής χώρος για τους καλλιτέχνες ώστε να εξερευνήσουν τη σεξουαλικότητα και το φύλο – εκφράζονταν ελεύθερα σε ρόλους που αμφισβητούσαν τους κανόνες της κοινωνίας.
Η ρωσικής καταγωγής ζωγράφος Marianne von Werefkin αφιέρωσε μεγάλο μέρος του χρόνου της στο να είναι προστάτης των τεχνών. Βυθίστηκε στο αντισυμβατικό θέατρο δρόμου καθώς πειραματιζόταν με τη ζωγραφική. Αγανακτώντας τις ταμπέλες με το φύλο, είπε: «Δεν είμαι άντρας, δεν είμαι γυναίκα, είμαι εγώ».
Ο Ρώσος χορευτής και χορογράφος Alexander Sacharoff (13 Μαΐου 1886 - 25 Σεπτεμβρίου 1963) αγκάλιασε μια ρευστή, ανδρόγυνη ταυτότητα στη σκηνή -αλλά και εκτός αυτής- μέσα από πρωτοποριακές παραστάσεις ελεύθερης κίνησης. Φορούσε επιδεικτικά κοστούμια, όπως μεταλλικές περούκες και καπέλα διακοσμημένα με λουλούδια και κέρινα φρούτα. Ο Sacharoff απολάμβανε να ποζάρει για πορτρέτα με διαφορετικές μορφές, όπως έκανε για τον προκλητικό, παιχνιδιάρικο The Dancer, Alexander Sacharoff (1909) της Werefkin.
Οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από την λαϊκή και η παιδική τέχνη. Εξερεύνησαν την τέχνη από δημιουργήθηκαν από πολλούς και διαφορετικούς πολιτισμούς, προσπαθώντας να δημιουργήσει τέχνη «που δεν γνωρίζει σύνορα». Συνέλεξαν έργα λαϊκής τέχνης και αντικείμενα τέχνης και εμπνεύστηκαν από εικόνες που απεικονίζουν τη φύση και την πνευματικότητα.
Ο Franz Marc, για παράδειγμα, το διερεύνησε στους πίνακές του, πιστεύοντας ότι τα ζώα αντιπροσώπευαν έναν πνευματικό κόσμο.
Το όνομα The Blue Rider αναφέρεται επίσης σε ένα βασικό μοτίβο στο έργο του Kandinsky και του Marc: το άλογο και ο αναβάτης. Πίστευαν ότι ο αναβάτης συμβόλιζε την ικανότητα να μετακινηθεί σε έναν άλλο κόσμο, με το μπλε να θεωρείται το πιο πνευματικό από τα χρώματα.
Γοητευμένοι από τη δημιουργικότητα των παιδιών, οι εκφραστικοί πίνακες της Maria Franck-Marc (12 Ιουνίου 1876 - 25 Ιανουαρίου 1955) παρουσιάζουν τα παιδιά να παίζουν και να χρησιμοποιούν τη φαντασία. Στο Girl with Toddler (περίπου 1913), μια πολύ νεαρή κοπέλα προσποιείται ότι είναι μητέρα, αγκαλιάζοντας με αγάπη ένα μικρό παιδί με ροδαλά μάγουλα σε ονειρικό, αθώο περιβάλλον από λουλούδια και αποχρώσεις πολύχρωμου φωτός.
Επίσης, πειραματίστηκαν με διάφορα μέσα όπως η φωτογραφία. Ως μία από τις γυναίκες που ίδρυσαν το κίνημα, η Gabriele Münter έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία νέου εδάφους για τις γυναίκες καλλιτέχνες σε αυτόν τον τομέα.
Κυρίως ζωγράφος, πειραματίστηκε με διαφορετικές τεχνικές και είχε έμπειρο “φωτογραφικό μάτι” από μικρή ηλικία. Γοητευμένη από τους ανθρώπους, χρησιμοποιούσε συχνά το No.2 Bull’s-Eye Kodak της (μία από τις πρώτες κάμερες μαζικής αγοράς) πριν διοχετεύσει την δημιουργικότητά της για να κάνει σκίτσα σε χαρτί.
Δεινή ταξιδιώτης, η Münter τράβηξε εκατοντάδες φωτογραφίες κατά τη διάρκεια των ταξιδιών της στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Αφρική τη δεκαετία του 1900. Την τράβηξε η κλασική τυνησιακή αρχιτεκτονική, εστιάζοντας στα εντυπωσιακά γεωμετρικά τους σχήματα. Πολλά από αυτά τα πλάνα έχουν μια κινηματογραφική ποιότητα, μια αντανάκλαση της δια βίου αγάπης της για τον κινηματογράφο.
Η Münter φωτογράφισε εξαιρετικά επίσης γυναίκες σε διαφορετικούς ρόλους στη ζωή της πόλης της Τυνησίας, από μητέρες μέχρι ταξιδιώτισσες και καμηλιέρισσες.
** Η ιστορία όλων αυτών των υπέροχων και πρωτοποριακών προσωπικοτήτων αφηγείται σε μια μεγάλη έκθεση στην Tate Modern του Λονδίνου, με τίτλο: “Expressionists: Kandinsky, Münter and the Blue Rider” για να γιορταστεί ο ριζοσπαστικός πειραματισμός τους με τη φόρμα, το χρώμα, τους ήχους και την απόδοση.
Η κορμός της έκθεσης βασίζεται στην πλουσιότερη συλλογή εξπρεσιονιστικών αριστουργημάτων στον κόσμο στο Lenbachhaus του Μονάχου, μαζί με σπάνια δάνεια από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, συμπεριλαμβανομένων έργων που δεν έχουμε ξαναδεί στο Ηνωμένο Βασίλειο. Θαυμάζουμε και ξεναγούμαστε στην πρωτοποριακή δουλειά ενός κύκλου φίλων και συνεργατών με 130 αριστουργήματα που συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά εδώ στο Λονδίνο, μετά από περισσότερα από 60 χρόνια.
Εκτός από τους φημισμένους καλλιτέχνες όπως ο Wassily Kandinsky, η Gabriele Münter, ο Franz Marc και ο Paul Klee (18 Δεκεμβρίου 1879 - 29 Ιουνίου 1940), αναγνωρίζουμε φιγούρες όπως ο Wladimir Burliuk (27 March 1886 - 1917) και η Maria Franck-Marc, καθώς η έκθεση αποκαλύπτει σε όλο το μεγαλείο την πολυπολιτισμική και διακρατική φύση αυτής της καίριας στιγμής στην πρώιμη μοντερνιστική τέχνη.
Η συλλογικότητα Blue Rider συγκέντρωσε ιδιαίτερα μεμονωμένους δημιουργικούς από όλη τη δυτική και ανατολική Ευρώπη και τις ΗΠΑ για να σχηματίζοντας «μια ένωση από διάφορες χώρες για να εξυπηρετηθεί ένας σκοπός». Διακήρυξαν ότι «όλο το έργο, που ονομάζεται τέχνη, δεν γνωρίζει σύνορα ή έθνη, μόνο ανθρωπότητα».
Αυτό το χαλαρά συνδεδεμένο και ποικιλόμορφο δίκτυο καλλιτεχνών, συνδεδεμένο με την επιθυμία τους να εκφράσουν προσωπικές εμπειρίες και πνευματικές ιδέες, δημοσίευσαν το πρωτοποριακό τους Αλμανάκ το 1912, το οποίο επιμελήθηκαν οι Kandinsky και Marc, και διοργάνωσαν δύο δημόσιες ριζοσπαστικές εκθέσεις το 1911 και το 1912.
Η έκθεση στην πινακοθήκη Tate Modern ξεκινά με το βασικό ζευγάρι της συλλογικής Kandinsky και Münter και το δημιουργικό τους δίκτυο στο Μόναχο πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Μόναχο εκείνη την εποχή ήταν ένας καλλιτεχνικός κόμβος πειραματισμού όπου συγκλίνουν διαφορετικοί πολιτισμοί και εμπειρίες.
Ένα δωμάτιο με εκπληκτικά πορτρέτα και αυτοπροσωπογραφίες μας εισάγει σε αυτή τη δημιουργική κοινότητα, μέσα από καλλιτεχνήματα όπως το Self-Portrait (1910) της Marianne Werefkin και το εκπληκτικό Listening (Portrait of Jawlensky) 1909 της Münter.
Ταξιδεύουμε σε μια επιλογή φωτογραφιών από την έκθεση Masterpieces of Muhammadan Art που διοργανώθηκε στο Μόναχο το 1910 και το τολμηρό και εκφραστικό Circus (1909) της Erma Bossi (9 Ιουνίου 1875 - 14 Απριλίου 1952), που επιδεικνύουν παραστατικά, ποικίλες εμπειρίες της πόλης, ενώ τα θέματα της σεξουαλικότητας από την Werefkin είναι εξερευνημένα εντυπωσιακά μέσα από το προκλητικό πορτρέτο του Alexander Sacharoff του 1909, που αντικατοπτρίζει την ανδρόγυνη περσόνα του χορευτή.
Βαδίζοντας στις μεγάλες αίθουσες, περνάμε χρονικά από το αστικό κέντρο του Μονάχου, στην αντίθεση της ζωής του αγροτικού Murnau, στη μικρή υποαλπική βαυαρική πόλη εκεί όπου από το 1909 , έγινε η κατοικία της Münter και του Kandinsky.
Το φυσικό τοπίο και η τοπική κουλτούρα επηρέασαν τη μετάβαση σε εκφραστικές ζωγραφικές συνθέσεις επικεντρωμένες στη δύναμη της γραμμής και του χρώματος, οδηγώντας τους Kandinsky και Münter σε ριζικά νέες προσεγγίσεις τόσο στην αφηρημένη όσο και στην παραστατική ζωγραφική, όπως το Improvisation Deluge, 1913 και το Portrait of Marianne Werefkin, 1909.
Οι φίλοι και συνεργάτες τους Marc και Franck-Marc εξερεύνησαν υπέροχα τον κόσμο των ζώων και τη δημιουργικότητα των παιδιών μέσα από έργα που μας συγκλονίζουν, όπως το Tiger, 1912 που έγινε και η βασική αφίσα τούτης της έκθεσης.
Ορισμένα δωμάτια προσφέρουν στους επισκέπτες βιωματικά περιβάλλοντα εστιασμένα σε μεμονωμένα έργα που αποτυπώνουν τη γοητεία του μοντερνισμού με τον ήχο, το χρώμα και το φως να πρωταγωνιστούν. Αυτά περιλαμβάνουν έργα όπως το Impression VI (Sunday), 1911 του Kandinsky, που αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του για τη νευροποικιλόμορφη κατάσταση, γνωστή ως συναισθησία, στην οποία μια από τις αισθήσεις βιώνεται μέσω μιας άλλης.
Και βέβαια το Deer in the Snow II, 1911, του Franz Marc, του οποίου τα μυστήρια ξεκλειδώνονται μέσα από μια εξερεύνηση της θεωρίας του χρώματος και της οπτικής.
Η έκθεση ολοκληρώνεται δείχνοντας τον τρόπο που οι καλλιτέχνες του Blue Rider διασφάλισαν τη διαρκή κληρονομιά τους με τρόπους που αναγνωρίζουμε έως σήμερα - δημοσιεύοντας μανιφέστα και editorial, επιμελούμενοι εκθέσεις, περιοδείες και ενισχύοντας σχέσεις με μουσεία και γκαλερί.
Η Münter διοργάνωσε μια ατομική έκθεση στο Der Sturm του Βερολίνου, ο Legend of the Swamp, 1919, του Klee, παραλίγο να χαθεί στη διαβόητη έκθεση Degenerate Art του 1937, -ένας πίνακας που αποτέλεσε αντικείμενο δικαστικής διαμάχης σχετικά με την ιδιοκτησία του και τη ναζιστική δήμευση-, ενώ το κείμενο του Kandinsky, On the Spiritual in Art μεταφράστηκε και εξακολουθεί να δημοσιεύεται διεθνώς σε όλο τον κόσμο, εμπνέοντας στα ιδανικά του εξπρεσιονιστικού κινήματος.
Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε την καταπληκτική εγκατάσταση του πρωτοποριακού νέου δημιουργού Olafur Eliasson (5 Φεβρουαρίου 1967), με τίτλο "Lichtdecke Kandinsky", 2006. Αυτό το δωμάτιο λοιπόν, φέρνει το έργο του Καντίνσκι σε διάλογο με μια εγκατάσταση φωτός εξερευνόντας τα αποτελέσματα του λευκού φωτός στον χώρο της γκαλερί. Απαντώντας στα αφηρημένα έργα τέχνης του Kandinsky, ο Eliasson εφιστά την προσοχή στους τρόπους με τους οποίους η αλλαγή των συνθηκών φωτός και χρώματος μπορεί να επηρεάσει την αντίληψή μας.
Μαζί με την εγκατάσταση της εναλλαγής του φωτός του Eliasson εμφανίζεται ο πίνακας “Improvisation Gorge” του Kandinsky, που ολοκληρώθηκε λίγους μήνες πριν από το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1914. το μεταβαλλόμενο περιβάλλον του Eliasson μας κάνει να σκεφτούμε το χρώμα ως έννοια που αλλάζει και τον χώρο ως ένα νέο έργο τέχνης, καθώς εγείρονται ερωτήματα αυθεντικότητας και συγγραφής όπως επηρεάζεται η αντίληψή μας για τον εν λόγω πίνακα και τα χρώματα που αποτυπώνει.
Ναι, μπορεί με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, τον Αύγουστο του 1914, η συλλογικότητα Blue Rider να διαλύθηκε, αλλά οι ιδέες και οι φιλοδοξίες τους για μια διεθνιστική, συλλογική, δημιουργική κοινότητα εξακολουθούν να έχουν ισχυρή απήχηση μέχρι σήμερα.
Εξπρεσιονισμός! Δυνατά και έντονα χρώματα, παραμορφωμένες μορφές και υπερβολικές, δυνατές γραμμές για την αναπαράσταση δυνατών, έντονων συναισθημάτων, της εσωτερικής αναταραχής και της υποκειμενικής οπτικής του καλλιτέχνη που τον κατακλύζει την ψυχή του.
Μαγεία και συγκίνηση, ανανέωση με αέρα αλλαγής, αναζητήσεις δημιουργικότητας και παρόρμηση. Βουτάμε μέσα στα συναισθήματα, αναζητάμε νέα πνοή και ελπίδα στην καθημερινότητα που μετουσιώνεται σε τολμηρή, αναζωογονητική τέχνη.
-----------
** Πληροφορίες για την έκθεση “Expressionists: Kandinsky, Münter and the Blue Rider”, στην Tate Modern στο Λονδίνο, μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/expressionists
--------
** Photo: A. KATSIOULA
Comments