William Hogarth (Ουίλιαμ Χόγκαρθ): ένας κοινωνικός σχολιαστής
Στη δραματικά μεταβαλλόμενη Ευρώπη του 18ου αιώνα, ο τολμηρός, προκλητικός, Βρετανός William Hogarth (Ουίλιαμ Χόγκαρθ), έγινε διάσημος για τους ζωντανούς, συχνά έντονα σατιρικούς, πίνακες και τα χαρακτικά του που αποτύπωσαν έξυπνα και μοναδικά την συναρπαστική εικόνα της εποχής του- τις ευκαιρίες και την καινοτομία της, τον υλισμό, την εκμετάλλευση και τις αδικίες- που συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να ταλανίζουν τον κόσμο μας
Ο μελλοντικός ιστορικός σίγουρα θα έχει δύσκολο έργο με την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά των πολιτικών μας που δεν σέβονται θεσμούς και νόμους. Οι συνθήκες παγκόσμια χειροτερεύουν και οι βρετανική πολιτική σκηνή βρίσκεται μπροστά σε μια πρωτοφανή κρίση αξιών, με τους πρωθυπουργούς των Tories να διαδέχονται ο ένας τον άλλον. Κάμερον, Τερέζα Μέι, Brexit, Μπόρις Τζόνσον, Τρας και Σούνακ να εναλλάσσονται με σειρά στο 10 την Ντάουνινγκ Στριτ. Ο νέος βασιλιάς Κάρολος μετά τον θάνατο τής Ελισάβετ δεν προλαβαίνει να παίρνει να παίρνει τα διαπιστευτήριά τους. Όλα έχουν πάρει μια περίεργη τροπή και ταχύτητα. Οι μελετητές των ημερών μας λοιπόν για ασφαλή συμπεράσματα σίγουρα θα ανατρέξουν στις καταγραφές των μίντια που μας κατακλύζουν αλλά και την τέχνη κάθε μορφής της εποχής μας. Πέραν των επίσημων ιστορικών καταγραφών μόνο έτσι θα μπορέσουν να καταγράψουν τις μέρες μας, να οσμιστούν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που διαχέεται στην πολιτική και την κοινωνία, να "ζήσουν" στο κλίμα που αποπνέουν οι καιροί μας και η αψυχολόγητη συμπεριφορά του Μπόρις ως πρωθυπουργού μέχρι τον φετινό Σεπτέμβρη και ότι ακολούθησε και ακολουθεί.
Το ίδιο ακριβώς κάνουμε και εμείς για να μπορέσουμε να βιώσουμε, να καταλάβουμε και να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για μια εποχή παρακολουθώντας την τέχνη της κάθε εποχής.
Σε μια Ευρώπη που αλλάζει δραματικά μορφή εκείνη την εποχή, ο Βρετανός Hogarth έγινε διάσημος για τους ζωντανούς, συχνά έντονα σατιρικούς, πίνακες και τα χαρακτικά του που αποτύπωσαν έξυπνα τον χώρο και τις συνήθειες.
Ο Χόγκαρθ γεννήθηκε στο Λονδίνο σε μια οικογένεια που κατατάσσεται στην κατώτερη μεσαία τάξη. Ο πατέρας του ήταν ένας φτωχός δάσκαλος Λατινικών και συγγραφέας σχολικών βιβλίων. Ο Ουίλιαμ στα νιάτα του μαθήτευσε για να γίνει χαράκτης. Εμαθε να χαράζει εμπορικές ταμπέλες και αφίσες και παρόμοια προϊόντα αλλά δεν ολοκλήρωσε τη μαθητεία του. Τον νεαρό Χόγκαρθ περισσότερο τον ενδιέφερε η ζωή όπως εξελισσόταν στους δρόμους της μεγάλης πόλης και διασκέδαζε σκιαγραφώντας τους χαρακτήρες που έβλεπε.
Ο πατέρας του, ο οποίος είχε ανοίξει ένα καφενείο στο St John's Gate, φυλακίστηκε για ανεξόφλητα χρέη στη φυλακή Fleet για πέντε χρόνια. Αν και ο Χόγκαρθ δεν μίλησε ποτέ για τη φυλάκιση του πατέρα του το γεγονός και τα βιώματά του πέρασαν στους πίνακες και τις εκτυπώσεις του.
Σπουδάζει Τέχνη και σχέδιο στην Ακαδημία St Martin's Lane στο Peter Court του Λονδίνου και αργότερα στην σε Σχολή Καλών Τεχνών στο Κόβεν Γκάρντεν το οποίο διηύθυνε ο Sir James Thornhill, ζωγράφος του Βασιλιά. Η ζωγραφική του Thornhill όπως ο ίδιος ο Χόγκαρθ παραδέχεται, τον επηρέασε βαθειά, αναφερόμενος στα τεράστια σχέδια διακόσμησης που ζωγράφισε ο Thornhill για τον τρούλο. του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Παύλου και του Νοσοκομείου Γκρίνουιτς που πάντα έτρεχαν στο μυαλό του...
Επηρεασμένος από τη γαλλική και ιταλική ζωγραφική αλλά και την χαρακτική, τα έργα του Hogarth είναι κυρίως σατιρικές καρικατούρες, μερικές φορές άσεμνα σεξουαλικά, κυρίως τα πρώτης περιόδου ρεαλιστικά πορτραίτα. Έγιναν ευρέως δημοφιλή και μαζικά παράγονταν μέσω εκτυπώσεων κατά τη διάρκεια της ζωής του, και ήταν μακράν ο πιο σημαντικός Άγγλος καλλιτέχνης της γενιάς του. Ο Τσαρλς Λαμπ (Άγγλος δοκιμιογράφος, ποιητής και συγγραφέας) θεώρησε ότι τις εικόνες του Χόγκαρθ μπορούμε να τις διαβάσουμε ως βιβλία, γεμάτα με «τη πλήρη, γόνιμη, υποβλητική σημασία των λέξεων. Τις εικόνες απλά τις κοιτάμε· Τις εικόνες του Χόγκαρθ τις διαβάζουμε και μας διηγούνται».
Η τέχνη του δίνει παραστατικά μια μοναδική και συναρπαστική εικόνα της εποχής - τις ευκαιρίες και την καινοτομία της, τον υλισμό, την εκμετάλλευση και τις αδικίες, που αναγνωρίζουμε πως συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να ταλανίζουν τον κόσμο μας.
Η έκθεση απλώθηκε στο υπέροχο νεοκλασικό κτίριο της Tate Britain που ήταν και παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία όχι μόνο της βρετανικής μητρόπολης αλλά και ολόκληρης της γηραιάς Αλβιόνας, και θεωρείται η επιτομή της βρετανικής τέχνης. Κατασκευάστηκε το 1897 από τον μεγαλέμπορο ζάχαρης σερ Χένρι Τέιτ (Sir Henry Tate, 1819-1899) σε χώρο που στέγαζε παλαιότερα τη φυλακή του Μίλμπανκ. Αποτελεί τη ναυαρχίδα του δικτύου πινακοθηκών Tate στην Αγγλία -που περιλαμβάνει και τις Tate Modern στο Λονδίνο, την Tate Λίβερπουλ και την Tate Σεντ Αϊβς.
Στο πλούσιο πλέον Μίλμπανκ, περιοχή στο Γουέστμινστερ του Λονδίνου, δίπλα στον ποταμό Τάμεση, ανατολικά του Pimlico, στεγάζει μια σημαντική συλλογή της τέχνης του Ηνωμένου Βασιλείου και στέκει παγκόσμια ακόμα και σήμερα ως πρωτοποριακό σημείο αναφοράς.
Θεωρείται η εθνική πινακοθήκη της βρετανικής τέχνης από το 1500 έως σήμερα και οι γκαλερί της προβάλουν τη μόνιμη συλλογή της ιστορικής βρετανικής τέχνης, καθώς και σύγχρονα έργα.
Αν κάποιος προτιμήσει τον σταθμό του μετρό Pimlico για να προσεγγίσει στη μεγάλη πινακοθήκη, στη διαδρομή από τα έγκατα του Tube μέχρι την επιφάνεια, απολαμβάνει στους τοίχους μεγάλα γκράφιτι-πίνακες από γνωστούς ζωγράφους (Νταλί, Πικάσο, Μονέ και άλλους) που σίγουρα ανεβάζουν την αισθητική και τη διάθεση.
Η μεγάλη έκθεση της Tate Britain με τίτλο «Hogarth and Europe» λοιπόν, παρουσίασε το έργο του με μια νέα οπτική ματιά, αποκαλύπτοντας τα θαυμαστά έργα του για πρώτη φορά μαζί με έργα των συγχρόνων του από την ηπειρωτική Ευρώπη.
Εξερευνά με επιτυχία τους παραλληλισμούς και τις ανταλλαγές που ξεπέρασαν τα
σύνορα της Βρετανίας και αποκαλύπτει τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της τέχνης του Hogarth. Από τους πιο γνωστούς πίνακες και τα χαρακτικά του, είναι η σειρά «Marriage A-la-Mode» 1743, (έξι πίνακες που ζωγράφισε ο Hogarth μεταξύ 1743 και 1745, ως μια αιχμηρή διαπίστωση για την κοινωνία του 18ου αιώνα. Εδώ βλέπουμε τα καταστροφικά αποτελέσματα ενός κακού γάμου που γίνεται για χρήματα ή για ανέλιξη σε κοινωνική θέση και σατιρίζουν την πατριαρχία και την αισθητική.
Επίσης «The Gate of Calais » (Η Πύλη του Καλαί ή O, το ψητό μοσχάρι της παλιάς Αγγλίας που είναι ένας πίνακας του 1748 του, που αναπαράγεται ως στάμπα από ένα χαρακτικό που δημιουργεί τον επόμενο χρόνο. Ο Χόγκαρθ δημιούργησε τον πίνακα αμέσως μετά την επιστροφή του από τη Γαλλία, όπου είχε συλληφθεί ως κατάσκοπος ενώ σκίτσαρε στο Καλαί. Η σκηνή απεικονίζει τα πλευρά ενός κομματιού βοείου κρέατος που μεταφέρεται σε μια αγγλική ταβέρνα στο λιμάνι, ενώ μια ομάδα υποσιτισμένων, κουρελιασμένων Γάλλων στρατιωτών και ένας χοντρός μοναχός κοιτάζουν πεινασμένα. Ο Χόγκαρθ ζωγράφισε και τον εαυτό του στην αριστερή γωνία με ένα «χέρι στρατιώτη στον ώμο του».
Καταπληκτικό το χαρακτικό και η εκτύπωση «Gin Lane» 1751, (απεικονίζει τη δυστυχία και την απόγνωση μιας κοινότητας που καταναλώνει τζιν. Απελπισία, θάνατος και φθορά διαπερνούν τη σκηνή. Οι μόνες επιχειρήσεις που ανθίζουν εξυπηρετούν τη βιομηχανία τζιν: πωλητές του ποτού. ένας αποσταγματοποιός, ο ενεχυροδανειστής παίρνει λαίμαργα τα υπάρχοντα των αλκοολικών κατοίκων του
δρόμου με αντάλλαγμα μερικές δεκάρες για να καλύψουν τον εθισμό τους. (ο ξυλουργός προσφέρει το πριόνι του και η νοικοκυρά τα μαγειρικά της σκεύη)
Εκεί και ο νεκροθάφτης, για τον οποίο ο Hogarth υπονοεί τουλάχιστον μια χούφτα νέους πελάτες μόνο από αυτή τη σκηνή. Το πιο σοκαριστικό είναι ότι στο επίκεντρο της φωτογραφίας είναι μια γυναίκα, η οποία, εθισμένη στο τζιν και οδηγημένη στην πορνεία από τη συνήθεια της - αυτό αποδεικνύεται από τις συφιλιδικές πληγές στα πόδια της - αφήνει το μωρό της αδιάφορα να γλιστρήσει από τα χέρια της και να βουτήξει στο κενό. Θάνατος στο κλιμακοστάσιο και εκείνη μισόγυμνη, δεν ενδιαφέρεται για τίποτα άλλο εκτός από μια πρέζα ταμπάκο. Συγκλονισμός!
Ολα τα έργα του Χόγκαρθ παρουσιάζονται μαζί με έργα διάσημων Ευρωπαίων καλλιτεχνών, όπως ο Jean-Siméon Chardin (1699-1779) από το Παρίσι, ο Pietro Longhi (1701-1785) από την Βενετία, και ο Cornelis Troost (1696-1750) από το Άμστερνταμ. Ολοι μαζί αποκαλύπτουν τον τρόπο που οι αλλαγές στην κοινωνία οδήγησαν την τέχνη σε νέες κατευθύνσεις, τόσο στη Βρετανία όσο και στο εξωτερικό.
Με περισσότερα από 60 έργα του Hogarth, συγκεντρωμένα από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, η έκθεση αντλεί και παραθέτει δεκαετίες έρευνας για να δείξει τον υπέροχο δημιουργό σε όλη του την πολυπλοκότητα – είτε ως ένθερμο πατριώτη, είτε ως οξύ κριτικό, άσεμνο σατιρικό προβοκάτορα ή έξυπνο επιχειρηματία.
Εξετάζει επίσης λεπτομερώς τη μεταβαλλόμενη θέση των καλλιτεχνών τον 18ο αιώνα, που από τεχνίτες εργαστηρίων και ζωγράφοι αυλών μεταμορφώθηκαν σε ανεξάρτητους ελεύθερους επαγγελματίες που απολαμβάνουν πλέον εξέχουσα θέση δίπλα σε ηθοποιούς, μουσικούς και συγγραφείς.
Η ταχεία επέκταση των αστικών κέντρων όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, το Άμστερνταμ και η Βενετία ανέδειξε επίσης την ίδια την πόλη και πλέον γίνεται για πρώτη φορά σημαντικό πρωταγωνιστικό θέμα στην τέχνη. Θαυμάζουμε στις όμορφες αίθουσες της Tate που αντιπαραθέτει αυτές τις μητροπολιτικές σκηνές από όλη την Ευρώπη, δείχνοντας τους πολυσύχναστους δρόμους του Λονδίνου του Hogarth στο «Southwark Fair» 1733 και στο «The March of the Guard to Finchley», 1749-50 με χαρακτηριστικές φιγούρες, μαζί με ζωντανές απεικονίσεις του Παρισιού του Étienne Jeaurat (1699-1789) και της Βενετίας του Longhi. Τεράστιοι χάρτες με θαυμαστές λεπτομέρειες μας «παγιδεύουν» να τους ανακαλύψουμε καθώς μπορούμε να τους μελετάμε αφού καλύπτουν σχεδόν ολόκληρους τοίχους.
Η περίοδος που απεικονίζεται στις δημιουργίες τους ήταν μια εποχή ευκαιριών και καινοτομίας, αλλά και υλισμού, αυταπάτης, εκμετάλλευσης και αδικίας. Στην Ευρώπη, οι κοινωνικές τάξεις χωρίστηκαν εμφανώς καθώς νέα ήθη εμφανίστηκαν με ανθρώπους να διάγουν βίους πολυτέλειας και πλούτου αλλά και με την ακραία φτώχεια να υπερτερεί, ενώ οι αναπτυσσόμενες πόλεις γνώριζαν τον υπερπληθυσμό και τις ασθένειες.
Η αυξανόμενη ζήτηση για καταναλωτικά αγαθά στα ευρωπαϊκά σπίτια έγινε εις βάρος της εργασίας και της ζωής των σκλαβωμένων και από αποικίες ανθρώπων με παζάρια ψυχών από το εξωτερικό. Στο πλαίσιο αυτού του μεταβαλλόμενου κόσμου, καλλιτέχνες όπως ο Hogarth πρωτοστάτησαν σε μια νέα ζωγραφική της σύγχρονης ζωής, αποκαλύπτοντας τις απολαύσεις και τον δυναμισμό της, αλλά και τους κινδύνους και τις έντονες ανισότητες.
Στη δεκαετία του 1730 ξεκίνησε τη «σύγχρονη ηθική σειρά» του: ειλικρινείς και συναρπαστικές αφηγήσεις που χαράσσουν την άνοδο και την πτώση καθημερινών χαρακτήρων, διεφθαρμένων, ανήθικων, κακών. Η έκθεση περιλαμβάνει αυτές τις περίφημες σειρές, μεταξύ αυτών και οι «A Rake’s Progress», 1734, οι οποίες έγιναν αμέσως δημοφιλείς και κυκλοφόρησαν ευρέως μέσω έντυπης εκτύπωσης από τα χαρακτικά. Παρουσιάζονται για να δείξουν με ποια μορφή αναπτύχθηκε αυτό το νέο καλλιτεχνικό είδος αστικής αφήγησης σε όλη την Ευρώπη δίπλα σε πίνακες του Παριζιάνου Nicolas Lancret (1690-1743) και του Ιταλού Giuseppe Crespi (1665-1747), συμπεριλαμβανομένου του υπέροχου έργου του «The Flea», (που αφηγείται μια ιστορία χωρίς να αποκαλύπτει τον κύριο χαρακτήρα τον ψύλλο. Βλέπουμε μόνο την αντίδραση της γυναίκας, όχι το ίδιο το παράσιτο. Αυτό το οικείο πορτρέτο από την Ιταλία του 18ου αιώνα απεικονίζει την αρετή. Ο ήλιος λάμπει στην αλαβάστρινη φιγούρα της στο κέντρο του πίνακα. Είναι όμως μια προσωπική στιγμή. Αυτό που συνήθιζαν να αποκαλούν «τουαλέτα») 1707-09.
Ο 18ος αιώνας ανέδειξε επίσης πορτρέτα και προσωπογραφίες χωρίς επισημότητες, εκφράζοντας τις νέες ιδέες που αναδύονται γύρω από την ατομικότητα και την προσωπική ελευθερία που παραμένουν οικείες ακόμα και σήμερα. Η έκθεση κορυφώνεται σε μια αίθουσα που επικεντρώνεται σε τέτοιες καταπληκτικές εικόνες, συμπεριλαμβανομένης της «Miss Mary Edwards», (Μια από τις σημαντικότερες προστάτιδες του Hogarth, φημιζόταν ότι ήταν μια από τις πλουσιότερες γυναίκες στην Αγγλία όταν του ανέθεσε να ζωγραφίσει το πορτρέτο της το 1742. Είναι ένας πίνακας που δεν έχει εμφανιστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο για περισσότερο από έναν αιώνα.
Επιπλέον αξιοσημείωτα έργα του περιλαμβάνουν πίνακες των αδελφών του Mary και Anne Hogarth, καθώς και το υπέροχο «Heads of Six of Hogarth's Servants» περίπου 1750-55 που προβάλλει τα πρόσωπα του προσωπικού του σπιτιού του. Μέσα από αντιπαραθέσεις με ευρωπαϊκά έργα τέχνης, η έκθεση εξετάζει εκ νέου αυτά και πολλά άλλα έργα ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της Βρετανίας, δίνοντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να δουν τη θέση του Hogarth στη διεθνή σκηνή με νέο πρίσμα.
Πλούσιοι, φτωχοί, ανήθικοι, άνθρωποι με αυταπάτες, εγωιστές, ανιδιοτελείς, ψεύτες, τίμιοι επαγγελματίες, κάθε είδους άνθρωποι σε ζωντανές εικόνες. Χαρακτήρες -που δεν απέχουν καθόλου από τους σημερινούς ανθρώπους- σε εικονογραφικές ιστορίες «τράβηξαν» τη φαντασία των δημιουργών που έπαιξαν το ρόλο των κοινωνικών σχολιαστών και οδήγησαν την τέχνη σε νέες κατευθύνσεις. Βλέποντας το σήμερα με την γνώση του παρελθόντος αλλά με την ματιά μας προσηλωμένη στο μέλλον ένα είναι σίγουρο πως η Τέχνη δίνει και θα δίνει μια μοναδική και συναρπαστική εικόνα της κάθε εποχής.
Comments