Ζώντας την έκρηξη του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού
- Agni Katsioula
- Dec 19, 2022
- 6 min read
J. M. W. Turner / Ουίλιαμ Τέρνερ: ένας οραματιστής, που ζωγράφισε με πάθος την πολιτική μεταρρύθμιση και το αποκορύφωμα της βιομηχανικής επανάστασης.
Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της Βρετανίας που δημιούργησε αριστουργήματα την εποχή που ο ατμός αντικατέστησε το πανί, η μηχανική δύναμη αντικατέστησε το ανθρώπινο δυναμικό και οι πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις μεταμόρφωσαν την κοινωνία. Αντιμετώπισε τις νέες προκλήσεις, όταν πολλοί άλλοι καλλιτέχνες αυτής της εποχής δεν το έκαναν. Αποτύπωσε όλα εκείνα που μεταμόρφωσαν την κοινωνία και διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο. Το φθινόπωρο του 2021 απολαύσαμε 150 πίνακές πραγματικά χρονογραφήματα, που διηγούνται την σφυρηλάτηση μιας νέας εποχής, τους αγώνες ενάντια στην δουλεία αλλά και την φρίκη των Ναπολεόντειων Πολέμων σε μια αριστουργηματικής έμπνευσης έκθεση με τίτλο «Turner's Modern World» στην Tate Britain του Λονδίνου
Ο Τζόζεφ Μάλορντ Ουίλιαμ Τέρνερ (Joseph Mallord William Turner, 1775–1851) έζησε σε ταραγμένους καιρούς. Η Βρετανία ήταν σε πόλεμο για μεγάλο μέρος της ζωής του, ενώ επαναστάσεις και αγώνες ανεξαρτησίας έλαβαν χώρα σε όλο τον κόσμο. Παρακολούθησε την έκρηξη του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού καθώς δημιούργησε αριστουργήματα την εποχή που ο ατμός αντικατέστησε το πανί, η μηχανική δύναμη αντικατέστησε το ανθρώπινο δυναμικό και οι πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις μεταμόρφωσαν την κοινωνία.
Εζησε και ζωγράφισε με πάθος την πολιτική μεταρρύθμιση καθώς και την επιστημονική και πολιτιστική πρόοδο που μεταμόρφωσαν την κοινωνία και διαμόρφωσαν τον σύγχρονο κόσμο.
Ζώντας εργαζόμενος στο αποκορύφωμα της βιομηχανικής επανάστασης, ο Τέρνερ αντιμετώπισε αυτές τις νέες προκλήσεις όταν πολλοί άλλοι καλλιτέχνες της εποχής δεν το έκαναν.
Η ένταση τωναποχρώσεων που χρησιμοποιεί στα έργα τουκαθώς και το ενδιαφέρον του για τους πειραματισμούς στην αποτύπωση του φωτός όχι μόνο τοποθέτησε το έργο του Τέρνερ στην πρωτοπορία της αγγλικής ζωγραφικής, αλλά σίγουρα έθεσε τις βάσεις του ιμπρεσιονισμού και άσκησε επιρροή στην τέχνη της Γαλλίας. Οι ιμπρεσιονιστές, και ιδιαίτερα ο Κλοντ Μονέ (1840-1926), μελέτησαν προσεκτικά τις τεχνικές του, όμως θεωρείται γενικά και ως πρόδρομος της αφηρημένης ζωγραφικής.
Ο J. M. W. Turner γεννήθηκε στο Κόβεν Γκάρντεν του Λονδίνου. Ο πατέρας του κουρέας και κατασκευαστής περουκών γεννήθηκε στο Ντέβον, όμως μετακόμισε το 1770 στην βρετανική πρωτεύουσα για να εργαστεί. Η μητέρα του προερχόταν από οικογένεια κρεοπωλών που διατηρούσαν κατάστημα στην μεγαλούπολη. Οι γονείς του, αν και φτωχοί, στήριξαν το εικαστικό ταλέντο του γιου τους, και ο πατέρας του μάλιστα παρουσίαζε περήφανα τα σχέδια του γιου του στο μαγαζί του.
Iσως επειδή η μητέρα του έδειχνε σημάδια ψυχικής διαταραχής και νοσηλεύεται σε νοσοκομεία, ο μικρός Ουίλιαμ στάλθηκε για να μείνει με τους θείους του και σε ηλικία δέκα ετών φοιτά στο σχολείο του Μπρέντφορντ. Τον Δεκέμβριο του 1789, μετά από μια περίοδο δοκιμασιών γίνεται δεκτός με υποτροφία στα σχολεία της Βασιλικής Ακαδημίας (Royal Academy) αντλώντας γνώση και δημιουργικές ιδέες από αρχαϊκά εκμαγεία και έργα αλλά και αποκτώντας μεγάλη αγάπη για την μουσική και την όπερα.
Κατακτά τομείς γνώσης και σε άλλα αντικείμενα εργαζόμενος με ζωγράφους τοπογραφικών και αρχιτεκτονικών απόψεων όπως ο Thomas Malton (1748-1804), τον οποίον ο Τέρνερ αποκαλεί «πραγματικό του δάσκαλο» (my real master). Ο Τέρνερ ταξίδεψε συχνά στην Ευρώπη, ξεκινώντας από τη Γαλλία και την Ελβετία το 1802 και σπουδάζοντας στο Λούβρο του Παρισιού τον ίδιο χρόνο. Επίσης επισκέφτηκε πολλές φορές τη Βενετία.
Σημαντική υποστήριξη για το έργο του ήρθε από τον Walter Ramsden Fawkes (1769-1825) του οίκου Farnley Hall, κοντά στο Οτλεϊ στο Γιορκσάιρ, -γαιοκτήμονας, συγγραφέας και μέλος του Κοινοβουλίου- ο οποίος έγινε στενός φίλος του καλλιτέχνη.
Ο Τέρνερ τον επισκέφτηκε για πρώτη φορά το 1797, σε ηλικία 22 ετών, όταν του ανέθεσε να ζωγραφίσει ακουαρέλες της περιοχής. Ηταν τόσο ελκυστικό το τοπίο στο Οτλεϊ και τη γύρω περιοχή που επέστρεφε σε αυτό καθ 'όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Το θυελλώδες σκηνικό του «Hannibal Crossing The Alps», (1812) θεωρείται ότι το εμπνεύστηκε από μια καταιγίδα πάνω από το Chevin στην περιοχή ενώ έμενε στο Farnley Hall.
Ο Turner ήταν συχνά προσκεκλημένος του George O'Brien Wyndham, 3rd Earl of Egremont (1751-1837), στο Petworth House στο Δυτικό Σάσεξ -γαιοκτήμονας, πολύ μεγάλος συλλέκτης έργων τέχνης- και ζωγράφισε σκηνές που χρηματοδότησε ο Egremont από τους χώρους του σπιτιού και της υπαίθρου του Σάσεξ, συμπεριλαμβανομένης της θέα στο κανάλι Chichester. Το Petworth House εμφανίζεται σε αρκετούς πίνακες του.
Το ταλέντο του Τέρνερ αναγνωρίστηκε νωρίς στη ζωή του. Η οικονομική ανεξαρτησία τού επέτρεψε να καινοτομεί ελεύθερα. Το ώριμο έργο του χαρακτηρίζεται από χρωματικά αριστουργήματα καθώς χειρίζεται όλη την παλέτα και ευρέως εφαρμοσμένες ατμοσφαιρικές χρήσεις βαφής με το πινέλο του.
Αναγνωρίστηκε ως καλλιτεχνική ιδιοφυΐα, η φαντασία του πυροδοτήθηκε από ναυάγια, πυρκαγιές (συμπεριλαμβανομένης της πυρκαγιάς του Κοινοβουλίου το 1834, ένα γεγονός που ο Τέρνερ είδε με τα μάτια του και μεταγράφηκε σε μια σειρά από σκίτσα ακουαρέλας), και βέβαια από φυσικά φαινόμενα όπως το ηλιακό φως, η καταιγίδα, η βροχή και η ομίχλη. Γοητεύτηκε και από τη βίαιη δύναμη της θάλασσας, όπως φαίνεται στο «Dawn after the Wreck », (1840) και στο «Slave Ship», (1840).
Στα τελευταία χρόνια, ο Τέρνερ χρησιμοποίησε λάδια με μεγαλύτερη διαφάνεια και στράφηκε σε μια σχεδόν καθαρή λάμψη χρησιμοποιώντας λαμπερό χρώμα. Ενα πρωταρχικό αριστουργηματικό παράδειγμα του ώριμου στιλ του μπορεί να δει κανείς στο «Rain, Steam and Speed - The Great Western Railway», (1844) όπου τα αντικείμενα είναι μόλις αναγνωρίσιμα, αλλά η αίσθηση συναρπαστική.
Μέσα στην πανδημία το 2020 με πολλές διακοπές και για ένα χρόνο μια συναρπαστική και προσεγμένη έκθεση-έρευνα ήρθε να φωτίσει την ζωή και την καριέρα του μεγάλου Βρετανού οραματιστή. Οι πόρτες και οι αίθουσες στην μεγάλη πινακοθήκη Tate Britain στο Μίλμπανκ του Λονδίνου, ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Βρετανίας απέδωσε την οφειλόμενη τιμή στο έργο τού Ουίλιαμ Τέρνερ (J. M. W. Turner ), ενός από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της Βρετανίας.
Με τίτλο «Turner's Modern World» αποκαλύφθηκε ο μοντέρνος κόσμος του Τέρνερ. Ερευνήθηκε σε βάθος πώς ο μεγαλύτερος ζωγράφος τοπίου της Βρετανίας βρήκε νέους τρόπους για να συλλάβει τα σπουδαία γεγονότα της εποχής του, αποτυπώνοντας παραστατικά τον αντίκτυπο της τεχνολογίας στον φυσικό κόσμο αλλά και τις ριζοσπαστικές επιπτώσεις του εκσυγχρονισμού στην κοινωνία. Η έκθεση συγκέντρωσε 150 βασικά έργα, συμπεριλαμβανομένων δανείων από άλλες συλλογές και μουσεία, καθώς και πίνακες ζωγραφικής και σπάνια σχέδια από τις πλούσιες συλλογές της Tate.
Ξεκινώντας τη δεκαετία του 1790, παρατήρησε για πρώτη φορά τη σύγχρονη ζωή ως νεαρός ζωγράφος, και γοητεύεται από τις βιομηχανικές υποδομές ως νέα στοιχεία στο βρετανικό τοπίο.
Επίσης δύο δεκαετίες συγκρούσεων με τη Γαλλία μέσω των Γαλλικών Επαναστατικών συγκρούσεων και των Ναπολεόντειων Πολέμων εισήγαγαν μια άλλη βασική δυναμική στο έργο του. Ασχολήθηκε εικονίζοντας τον πόλεμο σε έργα ζωγραφικής όπως το «The Battle of Trafalgar», (1806-8) και το «Field of Waterloo», (1818), αλλά απεικονίζει επίσης πτυχές της ζωής και της εργασίας στη Βρετανία πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από συγκρούσεις.
Καταγράφηκε το ενδιαφέρον του Τέρνερ για την κοινωνική μεταρρύθμιση, ειδικά την ενδιαφέρουσα οπτική του απέναντι στην πολιτική, τις συνθήκες εργασίας και τη δουλεία.
Σε αυτά τα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνονται φιλελεύθερες και ανθρωπιστικές οπτικές του έργου του για τους αγώνες του ελληνικού έθνους για ανεξαρτησία από την Οθωμανική Τουρκία, για τον μεταρρυθμιστικό νόμο του 1832 που μείωσε την δύναμη των αριστοκρατών αλλά και την πράξη κατάργησης της δουλείας το 1833 με βασικά έργα όπως το «Fall Of Anarchy», (1834) και το «The Burning of the Houses of Lords and Commons», (1835) δείχνουν την εμπλοκή και τις θέσεις του στα πολιτικά γεγονότα.
Το τελευταίο τμήμα της έκθεσης μάλιστα επικεντρώθηκε στην πρωτοποριακή ματιά του Τερνερ για την νέα πρωτοποριακή τεχνολογία που βασίζεται στην δύναμη του ατμού, παρουσιάζοντας το ύφος του ως μέσο με το οποίο ο καλλιτέχνης προσπάθησε να αναπτύξει την καινούργια οπτική γλώσσα για να αποδοθεί κατάλληλα ο σύγχρονος κόσμος.
Η ώριμη δουλειά του εκτιμάται ως μια εύγλωττη απάντηση στον ζαλιστικά ριζοσπαστικό ρυθμό της αλλαγής στην καθημερινότητα που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Ο Τέρνερ ακολούθησε την έμφυτη περιέργεια του για τις βιομηχανικές εξελίξεις μέχρι τη δεκαετία του 1840, όταν, μόνος μεταξύ των συναδέλφων του καλλιτεχνών, έκανε τα ατμόπλοια και τους σιδηροδρόμους τα θέματα σημαντικών εκθεσιακών απεικονίσεων. Τα βασικά έργα περιλαμβάνουν το «Snow Storm», (1842) καθώς και το «The Fighting ‘Téméraire’», (1839) που παρουσιάζεται παράλληλα με το προπαρασκευαστικό του σκίτσο για πρώτη φορά στην έκθεση.
Η έκθεση-ορόσημο στο πνευματικό σπίτι του Τέρνερ την Tate Britain που μάλιστα προς τιμήν του έχει καθιερώσει το ετήσιο διεθνές εικαστικό Βραβείο Τέρνερ, ήταν πραγματικά συγκλονιστική καθώς αποκάλυψε το καινοτόμο καλλιτεχνικό στιλ του επαναστάτη της βρετανικής τέχνης Ουίλιαμ Τέρνερ.
Εζησε και κατέγραψε την αυγή της θορυβώδους ατμομηχανής αλλά συγχρόνως τον θρίαμβο των κοινωνικών αγώνων της ανθρώπινης φύσης.
Ηταν και παραμένει ένας καταπληκτικός καταγραφέας της εποχής του. Ενας μοναδικός, μοντέρνος, σύγχρονος αντισυμβατικός άνθρωπος που λαμπρύνει με το όραμά του το μέλλον μας.
** Photo: A. KATSIOULA από την έκθεση «Turner's Modern World» στην Tate Britain
** Το πορτρέτο είναι αυτοπροσωπογραφία: Joseph Mallord William Turner, Self-Portrait, c.1799. Tate
** Πληροφορίες για την έκθεση μπορείτε να βρείτε εδώ: (https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-britain/exhibition/turners-modern-world)
Comments